Od wieków Grecy słyną z zamiłowania do hucznej zabawy. Ich tradycje, pełne radości i buntu wobec codziennych norm, znalazły swoje odbicie w licznych świętach i festiwalach, które przetrwały do dziś.
Już w starożytności jednym z najważniejszych wydarzeń były Dionizje – uroczystości ku czci Dionizosa, boga wina i radości, obchodzone pod koniec zimy i na początku wiosny. To właśnie one stały się podwaliną dzisiejszego karnawału, który przez Imperium Rzymskie rozprzestrzenił się na inne kraje świata. Po przyjęciu chrześcijaństwa pogańscy bogowie zostali zapomniani, lecz chęć do świętowania pozostała. Połączono więc elementy religijne i świeckie, tworząc karnawał – okres pełen zabaw, tańców, maskarad, a także nieumiarkowania w jedzeniu i piciu.
Triodion – początek karnawału
W Grecji karnawał rozpoczyna się trzy tygodnie przed Wielkim Postem i 60 dni przed Wielkanocą. Jest on ściśle związany z księgą liturgiczną zwaną Triodion (Τριώδιο [trióδio]), używaną w Kościele prawosławnym. Triodion obejmuje okres przedpostny, Wielki Post i Wielki Tydzień. Nazwa pochodzi od kanonów składających się z trzech pieśni. Sam okres karnawału, począwszy od pierwszej niedzieli, bywa także określany jako Triod (Τριώδιο). Każdy z trzech tygodni poprzedzających Wielki Post ma swoją nazwę i znaczenie. Pierwsza niedziela to Niedziela Celnika i Faryzeusza (Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου), otwierająca okres karnawału i skłaniająca do refleksji nad pokorą i pychą. Druga nosi nazwę Niedzieli Syna Marnotrawnego (Ασώτου Υιού), przypominając o miłosierdziu i przebaczeniu. Kolejny tydzień kończy Niedziela Mięsopustna (Απόκρεω), będąca ostatnim dniem spożywania czerwonego mięsa. Ostatni tydzień karnawału wieńczy Niedziela Seropustna (Τυρινή), podczas której dozwolone są jeszcze produkty mleczne, a zabawy osiągają apogeum.
Zakończeniem karnawału i jednocześnie pierwszym dniem Wielkiego Postu jest Czysty Poniedziałek (Καθαρά Δευτέρα [katharà devtéra]), odpowiednik katolickiej Środy Popielcowej. To dzień rodzinnych pikników i jedzenia postnych potraw, takich jak lagana (płaski chleb bez drożdży) oraz owoce morza.
Apokries – czas zabawy i pożegnania z mięsem
Grecki karnawał nosi także nazwę Apokries (Αποκριές [apokriés]), co oznacza „wstrzemięźliwość od mięsa” (αποχή από το κρέας). Termin ten wywodzi się ze starogreckiego ἀπόκρεως, pierwotnie odnoszącego się do ostatniego tygodnia przed Wielkim Postem. Celem tego okresu było stopniowe przygotowanie do postu, zaczynając od rezygnacji z mięsa. Apokries rozpoczynała trzecia niedziela, zwana «Απόκρεω», będąca ostatnim dniem, kiedy można było spożywać czerwone mięso. W kolejnych dniach dopuszczono ryby, sery, mleko i jajka, a ograniczenie innych produktów stawało się łatwiejsze dla organizmu.
Inne popularne określenie to Karnawał (Καρναβάλι [karnaváli]), którego pochodzenie jest niejednoznaczne. Jedna teoria wskazuje na łacińskie carrus navalis („wóz w kształcie okrętu”), nawiązujące do procesji dionizyjskich. Inna wywodzi słowo z włoskiego carne vale („żegnaj mięso”), podkreślając okres przejściowy przed postem. Fakt, że w grece oba terminy – αποκριές i καρναβάλι – stosowane są zamiennie, sugeruje, że wersja związana z rezygnacją z mięsa jest bardziej prawdopodobna.
W języku greckim zwrot „otwiera się Triodion” (ανοίγει το Τριώδιο) stosuje się także metaforycznie, gdy ktoś wygląda zabawnie lub ekstrawagancko. W odniesieniu do ubioru, jeśli jest on zbyt fantazyjny lub groteskowy, można usłyszeć komentarz: „Ubrał się jak na karnawał” (ντύθηκε σαν καρνάβαλος) lub „Przyszedł w karnawałowym stroju” (Μας ήρθε με ντύσιμο καρναβαλίστικο).
Karnawał w Grecji to czas, w którym radość, śmiech i taniec przejmują kontrolę nad codziennością. To święto, które od wieków jednoczy ludzi, pozwala im na chwilę zapomnienia i celebracji życia w jego najbarwniejszej formie.
Autor: Marta Kapelańska (polonorama)
