Prawosławie ma wiele kwestii wspólnych z katolicyzmem. Nie ulega wątpliwości, że mają one jednak pewne różnice. W dniu dzisiejszym pragniemy zaprezentować zarys informacji dotyczących Środy Popielcowej, która jest obchodzona w Kościele Katolickim oraz Kathari Deftera znanej w Kościele Prawosławnym. Oba te dni dotyczą wyjątkowych Świąt Wielkanocnych, które z punktu widzenia zarówno prawosławia jak i katolicyzmu są bardzo istotnymi świętami dla wyznawców.
Środa Popielcowa
Pierwszym świętem opisywanych w nieniniejszej publikacji jest Środa Popielcowa. Według kalendarza katolickiego wyznacza ona pierwszy dzień Wielkiego Postu. Jest to dzień pokuty, który przypada dokładnie na 46 dni kalendarzowych przed Wielkanocą. Środa Popielcowa jest świętem ruchomym i warto wskazać, że wypada między dniem 4 lutego a 10 marca. Warto w tym miejscu wskazać, że Środa Popielcowa wywodzi się z rytów sakramentu pokuty. Według obrzędów katolickich tego dnia kapłan posypuje głowy zgromadzonych poświęconym popiołem. Obrzęd ten ma miejsce w czasie liturgii słowa po homilii i zastępuje akt pokuty. Wierni zbierają się przy stopniu komunijnym, natomiast kapłan posypując ich głowy i wówczas mówi: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”lub też „prochem jesteś i w proch się obrócisz”. W Środę Popielcową katolików obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych – osoby do 14 roku życia i post ścisły – osoby do 60 roku życia. Wymagane jest ograniczenie liczby posiłków do dwóch lekkich i jednego do syta w ciągu dnia. W tym dniu nie spotkamy wyjątkowych tradycji. Ludzie udają się do kościoła, unikają produktów mięsnych, w wielu domach zajada się śledzie przygotowywane na różnorodne sposoby.
Środa Popielcowa została utrwalona na wielu obrazach. Do najbardziej znanych można zaliczyć obraz Witolda Wojtkiewicza zatytułowany „Medytacje. Popielec”, który został wykonany w 1908 roku metodą tempera na płótnie. Aktualnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie. Inne znany dzieła to obraz, który namalował w 1881 roku Julian Fałat – „Popiele” oraz obraz z 1857 roku „Środa Popielcowa” namalowany przez Carla Spitzwega.
Czysty Poniedziałek
Czysty Poniedziałek, który po grecku brzmi Καθαρά Δευτέρα, jest znany również jako Chudy Poniedziałek, Poniedziałek Popielcowy, Poniedziałek Wielkiego Postu. Dzień ten jest pierwszym dniem Wielkiego Postu i jest świętem ruchomym, przypadającym w 7 poniedziałek przed prawosławną Wielkanocą. Mówiąc o tym dniu warto zaakcentować jego symbolikę. Jak wskazuje literatura i liczne publikacje w tym zakresie „Czysty Poniedziałek” symbolizuje oczyszczenie zarówno duchowe jak i fizyczne. Jest ono kluczowe dla prawidłowych obchodów Wielkanocy. Jak można wyjaśnić na podstawie doświadczeń z minionych lat: „czysty poniedziałek, bo dawniej kobiety czyściły cały dzień kuchnie, po uczcie karnawałowej. Czasami nazywany też „Poniedziałkiem Popielny”, przez analogię właśnie ze Środą Popielcową. Termin jest często mylący, ponieważ tylko niewielka część wschodnich kościołów katolickich praktykuje nakładanie popiołów. Czysty Poniedziałek nawiązuje do fragmentu Starego Testamentu, czytanego w tym dniu: (Izajasza 1:1-20):
„Słuchajcie słowa Pańskiego, wodzowie sodomscy, daj posłuch prawu naszego Boga, ludu Gomory! Obmyjcie się, czyści bądźcie! Usuńcie zło uczynków waszych sprzed moich oczu! Przestańcie czynić zło! Zaprawiajcie się w dobrem! Troszczcie się o sprawiedliwość, wspomagajcie uciśnionego, oddajcie słuszność sierocie, w obronie wdowy stawajcie! Chodźcie i spór ze Mną wiedźcie! -mówi Pan. Choćby wasze grzechy były jak szkarłat, jak śnieg wybieleją; choćby czerwone jak purpura, staną się jak wełna.”
„Czysty poniedziałek”, odnosi się bezpośrednio do porzucenia grzesznych postaw. Jest to święto państwowe obchodzone zarówno w Grecji jak i na Cyprze. Celebrowane jest podczas wycieczek na świeżym powietrzu. Spożywanie mięsa, jajek i produktów mlecznych jest tradycyjnie zabronione prawosławnym chrześcijanom przez okres Wielkiego Postu. Natomiast ryby są spożywane tylko w główne dni świąteczne. Stworzyło to tradycję spożywania wyszukanych potraw opartych na owocach morza. Wśród pieczołowicie przygotowanych i jedzonych ze smakiem potraw w tym dniu można zaliczyć:
• Lagana – chleb z przyjemną chrupiącą skórką, tradycyjnie robiony bez drożdży. Doskonale komponuje się ze wszystkimi przysmakami wielkopostnymi. Jest to pieczywo swoistego rodzaju o niepowtarzalnym smaku.
• Sałatka z ikry rybnej – przy stole wielkopostnym pojawia się w wielu wersjach. Robi się ją z białą lub czerwoną taramą, dodając chleb lub ziemniaki, cebulę lub w niektórych przypadkach czosnek, migdały, cytrynę i wybrany olej (oliwa z oliwek lub olej z nasion).
• Chałwa – bogaty smak sezamu nadaje temu dniu wyjątkowości. Dziś w sklepach można znaleźć chałwę według indywidualnych upodobań od zwykłej, z migdałami lub kakao, bez cukru, ze stewią, z miąższem owoców i wiele innych.
• Oliwki i pikle – oliwki i wszelkiego rodzaju pikle, które kładzie się na stole i podaje jako dodatek do sałatki lub jako dodatek do potraw.
• Kalmary i owoce morza – przy wielkopostnym stole odgrywają najważniejszą rolę właśnie morze. Mięczaki, takie jak kalmary i mątwy, stają się wyśmienitymi przystawkami. Na greckich stołach występują także krewetki, ośmiornice, raki, mule i wiele innych dań na bazie produktów morskiego pochodzenia.
• Sałatka z roślin strączkowych – robiona najczęściej na bacie fasoli, ciecierzycy, soczewicy. Doskonale uzupełniają smak dań.
Przedstawione powyżej potrawy stanowią jedynie prezentację przykładowych dań na greckich stołach w tym wyjątkowym dniu. W zależności od regionu i panujących tradycji mogą się one różnić. Warto w tym miejscu wskazać, że nie tylko tradycyjne i starannie przygotowane jedzenie czyni ten dzień wyjątkowym. Puszczanie latawców jest również częścią tradycji, ponieważ symbolizuje dotarcie do Boga. Jest to bardzo urocza tradycja, która ma w sobie niesamowita magię i wywołuje na twarzach zachwyt oraz uśmiech. Radosna, wiosenna atmosfera Czystego Poniedziałku może wydawać się sprzeczna z wielkopostnym duchem pokuty i samokontroli. To bez wątpienia odróżnia ten dzień od obchodzonej w Polsce Środy Popielcowej. Odwołując się jednak do Ewangelii można wskazać na następujący zapis (Ewangelia wg św. Mateusza 6,16-18):
„Gdy pościcie, nie bądźcie posępni jak obłudnicy, którzy ponurym wyglądem chcą ludziom pokazać, że poszczą. Zapewniam was: Oni już otrzymują swoją zapłatę. Gdy ty pościsz, namaść głowę olejkiem i umyj twarz, aby nie ludzie widzieli, że pościsz, tylko Twój Ojciec, który jest w ukryciu. A twój Ojciec, który widzi także to, co ukryte nagrodzi ciebie.”
Jak wskazuje powyższe opracowanie dotyczące Środy Popielcowej, która jest obchodzona w Kościele Katolickim oraz Kathari Deftera znanego w Kościele prawosławnym są to dwa dni związane ze Świętami Wielkanocnymi. Obchodzone są jednak w zupełnie inny sposób. Częścią wspólną jest bez wątpienia fakt unikania pokarmów mięsnych. Jednak atmosfera panująca w ten dzień w Grecji jest zupełnie inna niż w Polsce. Mam wrażenie, że Środa Popielcowa w katolicyzmie powoduje smutek, nostalgię i umartwianie się. Natomiast Czysty Poniedziałek w religii prawosławnej daje nadzieję na bycie lepszym, na zachwycanie się otaczającym światem i zachęca do analizowania swojego postępowania oraz podejmowania działań, aby być lepszym.
Emilia Wieczorek
