W 2025 roku obchodzimy 160. rocznicę urodzin oraz 85. rocznicę śmierci Olgi Boznańskiej, wybitnej polskiej malarki okresu modernizmu. Jej dorobek artystyczny został doceniony po latach, a same jej obrazy pokazywały malowaną osobę w zupełnie innym, intymnym dla duszy świetle. Z tej okazji Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ogłosił rok 2025 Rokiem Olgi Boznańskiej, oddając hołd jej niezwykłemu dorobkowi artystycznemu i wpływowi na sztukę polską oraz europejską.
Początki Boznańskiej ze sztuką
Olga Boznańska urodziła się 15 kwietnia 1865 roku w Krakowie, w rodzinie o intelektualnych i artystycznych tradycjach. Jej ojciec był inżynierem, a matka – Francuzką – dbała o jej artystyczne wychowanie. Ona sama była pierwszą nauczycielką dla wówczas 6-letniej Olgi. Już jako dziecko przejawiała talent malarski, a pierwsze lekcje rysunku pobierała od Antoniego Adama Piotrowskiego oraz Kazimierza Pochwalskiego.
Jako kobieta nie mogła studiować w Akademii Sztuk Pięknych, dlatego kształciła się na Wyższych Kursach dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego. W 1886 roku wyjechała do Monachium w celu pobierania prywatnych nauk na kursach malarstwa. W międzyczasie otworzyła własną pracownię, gdzie pracowała pod opieką Józefa Brandta i Alfreda Wierusza- Kowalskiego. To tam zaczęła kształtować swój charakterystyczny styl – bardziej skupiony na emocjach i atmosferze niż na fotograficznej dokładności.
Sukcesy na europejskich salonach
Zadebiutowała w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. W latach 90. XIX wieku zaczęła wystawiać swoje obrazy w Monachium, Warszawie i Wiedniu. W tym ostatnim mieście w 1893 roku jej “Portret Paula Nauena” zdobył uznanie na międzynarodowej wystawie. To otworzyło jej drogę do dalszych sukcesów.
Wkrótce Olga Boznańska przeprowadziła się do Paryża. Początkowo została członkiem Towarzystwa Artystów Polskich »Sztuka«, a z czasem dołączyła do Société Nationale des Beaux-Arts. Jej rozpoznawalność i artyzm pozwolił jej rozpocząć wykładanie w słynnej Académie de la Grande Chaumière. W 1912 roku na wystawie w Pittsburghu reprezentowała Francję u boku Claude’a Moneta oraz Auguste Renoir.
Twórczość Olgi Boznańskiej
Olga Boznańska swój warsztat artystyczny kształtowała pod wpływem Jamesa McNeilla Whistlera oraz malarzy balansujących na granicy realizmu i impresjonizmu, takich jak Édouard Manet i Wilhelm Leibl. W okresie monachijskim malowała wielkoformatowe portrety, przedstawiające modele w pełnej postaci, jak w „Portrecie chłopca w gimnazjalnym mundurku” (ok. 1890) czy „W oranżerii” (1890).
Obraz „Dziewczynka z chryzantemami” z 1894 roku to jedno z najważniejszych dzieł Olgi Boznańskiej. Przedstawia młodą dziewczynkę w melancholijnym nastroju, trzymającą bukiet chryzantem. Subtelne użycie światła i stonowana paleta barw – brązy, szarości, biele – podkreślają intymność portretu, wyrażając psychologiczną głębię postaci.
Boznańska miała również stworzyć „Portret Henryka Sienkiewicza”, namalowany w 1900 roku. Ukazała w nim wielkiego pisarza w prostym, ale eleganckim ujęciu. Oddała w nim nie tylko fizyczne cechy noblisty, ale także jego charakter – spokój, powagę i intelektualną głębię.
Styl inny niż wszystkie
Jej styl charakteryzowała ograniczona paleta barw – dominowały brązy, zielenie, szarości i czerń, przełamywane subtelnymi akcentami bieli i różu. Malarka skupiała się głównie na portretach, ale tworzyła również martwe natury, wnętrza i pejzaże. Jej podejście do sztuki opierało się na swobodnym operowaniu światłem i kolorem, co nadawało jej obrazom niepowtarzalną atmosferę i psychologiczną głębię.
Mimo że jej prace często porównywano do impresjonizmu, sama Boznańska nie zgadzała się z tym określeniem. Jej sposób malowania był bardziej refleksyjny – wolała wyrażać emocje i wewnętrzne przeżycia modela niż uchwycić ulotną chwilę.
Nie zależało jej na spektakularnych efektach ani na akademickiej precyzji. Była malarką, która potrafiła wydobyć duszę portretowanego, ukazać na płótnie jego smutek, zamyślenie czy nostalgiczne spojrzenie. Skupiała się na oddaniu stanu psychicznego swojego modela, nastrój chwili, a także na jego mowę ciała.
Trudne życie w Paryżu i samotna śmierć
Twórczość Boznańskiej została uhonorowana i doceniona przez liczne nagrody, m.in złotym medalem na międzynarodowej wystawie w Monachium (1905), Francuską Legią Honorową (1912), nagrodę m. st. Warszawy za sztukę artystyczną (1934), orderem Polonia Restituta (1938) oraz Grand Prix na Wystawie Expo w Paryżu (1939).
Zmarła 26 października 1940 roku w Paryżu w towarzystwie swoich zwierząt. Została pochowana na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem. Jednak jej dzieła przetrwały – dziś można je podziwiać w Muzeum Narodowym w Krakowie, Warszawie i Wrocławiu, a także w paryskim Musée d’Orsay.
Rok Olgi Boznańskiej – szansa na ponowne odkrycie jej sztuki
„Obrazy Boznańskiej należą do najważniejszych dzieł polskiego malarstwa modernistycznego i kanonu historii sztuki, a jej kariera stanowi przykład jednego z najwybitniejszych polskich sukcesów artystycznych na arenie międzynarodowej” – tak uzasadnili swój wybór posłowie, ustanawiając rok 2025 Rokiem Boznańskiej.
Rok 2025 to nie tylko hołd dla Olgi Boznańskiej, ale także okazja, by ponownie zanurzyć się w jej niezwykłej sztuce. Jej portrety, pełne subtelnych emocji i psychologicznej głębi, niezmiennie fascynują odbiorców, pokazując, że sztuka nie potrzebuje krzykliwych barw, by być przejmująca. Planowane wystawy i publikacje pozwolą lepiej zrozumieć jej dorobek i znaczenie w historii malarstwa. Boznańska pozostawiła po sobie dziedzictwo, które nie tylko zachwyca, ale i inspiruje kolejne pokolenia, przypominając, jak wielką moc ma sztuka przepełniona autentycznym uczuciem.
Obecnie obrazy Olgi Boznańskiej można znaleźć w Muzeach Narodowych w Krakowie, Warszawie, Wrocławiu, Lublinie, Poznaniu, Kielcach, Muzeum Śląskim w Katowicach, Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Lwowskiej Galerii Sztuki oraz w Musée d’Orsay w Paryżu.
Julia Maciąg
