14 sierpnia przypada 20 rocznica śmierci Czesława Miłosza – wybitnego poety, laureata literackiej Nagrody Nobla z 1980 r.
Jego historia rozpoczyna się 30 sierpnia 1911 roku Szetejniach, gdzie przyszedł na świat. Pochodził z rodziny szlacheckiej o polsko-litewskich korzeniach. Jego ojciec, Aleksander Miłosz, był inżynierem, a matka, Weronika z Kubatów Miłoszowa, zajmowała się domem. Wczesne dzieciństwo spędził w Szetejniach, a następnie w Wilnie, gdzie jego rodzina przeniosła się w 1914 roku.
W Wilnie Czesław Miłosz uczęszczał do Gimnazjum im. Zygmunta Augusta, a następnie studiował prawo na Uniwersytecie Stefana Batorego. Już w czasie studiów zaangażował się w życie literackie i kulturalne – był współzałożycielem grupy literackiej Żagary i współredaktorem jej pisma. Jego wczesne wiersze były publikowane w czasopismach literackich, a pierwsza książka poetycka, „Poemat o czasie zastygłym”, ukazała się w 1933 roku.
W latach 1934-1935 przebywał na rocznym stypendium naukowym w Paryżu. Po powrocie z Francji rozpoczął pracę najpierw w wileńskiej, a później warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia.
Po wybuchu wojny musiał opuścić stolicę i ukrywać się przed Niemcami. W latach okupacji działał w konspiracji i współpracował z podziemiem literackim. Angażował się również w akcje ratowania Żydów, za co po latach został uhonorowany tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Po wojnie Miłosz rozpoczął pracę w polskiej służbie dyplomatycznej, pełniąc funkcję attaché kulturalnego w ambasadzie w Waszyngtonie, a następnie pracował w konsulacie w Nowym Jorku i ambasadzie w Paryżu. Jednak w 1951 roku, z powodu narastających represji politycznych w Polsce, zdecydował się na emigrację, prosząc o azyl polityczny we Francji.
Twórczość na Emigracji
Osiedliwszy się w Paryżu, Czesław Miłosz podjął intensywną pracę literacką. W 1953 roku opublikował książkę „Zniewolony umysł”, która stała się klasycznym dziełem analizującym mechanizmy zniewolenia intelektualnego w systemach totalitarnych. Książka ta przyniosła mu międzynarodową sławę. W 1960 roku przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie rozpoczął pracę jako wykładowca na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Przez następne 20 lat łączył twórczość literacką z pracą na uniwersytecie, wykładał literaturę polską i rosyjską.
Nagroda Nobla
Na początku sierpnia 1980 roku polska Służba Bezpieczeństwa przewidziała możliwość przyznania Czesławowi Miłoszowi Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, co potwierdziło się 9 października tego roku. Miłosz otrzymał nagrodę za „bezkompromisową wnikliwość w ujawnianiu zagrożenia człowieka w świecie pełnym gwałtownych konfliktów”.
Miłosz, opisując tę chwilę w „Autoportrecie przekornym”, wyraził zaskoczenie swoją nagłą sławą, która była sprzeczna z jego wyobrażeniem o sobie jako poecie hermetycznym. Po przyznaniu Nobla wielu krytyków dyskutowało nad politycznymi aspektami tej nagrody, zwłaszcza w kontekście powstania Solidarności. Nagroda Miłosza była postrzegana jako wsparcie dla politycznych przemian w bloku wschodnim, podobnie jak późniejsza nagroda Nobla dla Lecha Wałęsy. Akademia Szwedzka, po raz pierwszy, ujawniła, że Miłosz był kandydatem do nagrody przez cztery lata.
Nagrodę Miłosz odebrał 10 grudnia 1980 roku z rąk króla Szwecji Karola XVI Gustawa, a uroczystości towarzyszyła muzyka mazura z opery „Halka” Stanisława Moniuszki. W przemówieniu sekretarz Akademii podkreślił intelektualny charakter poezji Miłosza oraz jego związki z Polską, mimo wieloletniej emigracji. Miłosz, reprezentując polską literaturę, mówił o jej trudnej tłumaczalności i jej roli w historii narodu.
Po przyjęciu nagrody, książki Miłosza zaczęły być wydawane w Polsce oficjalnie, co wcześniej było niemożliwe z powodu cenzury. W 1981 roku poeta wrócił do Polski i otrzymał honorowy doktorat Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Ostatni rozdział Miłosza
Czesław Miłosz zmarł 14 sierpnia 2004 roku w Krakowie. Jego dziedzictwo literackie i intelektualne jest ogromne. Jego prace były tłumaczone na wiele języków i są studiowane na całym świecie. Miłosz pozostaje jednym z najważniejszych głosów literackich XX wieku, a jego twórczość nadal inspiruje i porusza kolejne pokolenia czytelników.
Sara Zeliaś
