Adwent to niezwykle magiczny okres w ciągu roku. Rozpoczyna się zawsze w niedzielę na cztery tygodnie przed świętami Bożego Narodzenia i trwa aż do Wigilii. To czas przygotowań i oczekiwania na narodziny Jezusa Chrystusa, który w Polsce ma długą i szczególną tradycję, chociaż ewoluowała ona na przestrzeni wieków.
Czas Adwentu dzieli się na dwa mniejsze okresy. Pierwszy z nich trwa od jego rozpoczęcia aż do 16 grudnia i koncentruje się na Paruzji, czyli oczekiwaniu na powtórne przyjście Chrystusa na świat. Z kolei drugi okres jest krótszy i trwa tylko tydzień, od 17 do 24 grudnia. To czas, który poświęcony jest już na ostateczne przygotowania do Narodzenia Pańskiego. Charakterystyczny dla Adwentu jest fioletowy kolor szat liturgicznych, który podobnie jak w okresie Wielkiego Postu, symbolizuje oczekiwanie i pokutę. Wyjątek stanowi trzecia niedziela Adwentu, zwana niedzielą Gaudete, w którą noszone są szaty w kolorze różowym będące symbolem radości.
Właśnie w tych elementach widoczna jest już zmiana podejścia do sposobu przeżywania tego szczególnego czasu. W średniowieczu okres adwentowy koncentrował się na umartwieniu i ścisłym przestrzeganiem postu będącym formą duchowego oczyszczenia i wyciszenia, przyjmując tym samym nieco ascetyczną formę. W tym czasie rezygnowano z organizacji wesel, wspólnych tańców i innych głośnych zabaw. Niedozwolone było również spożywanie konkretnych produktów, w szczególności mięsa i alkoholu, a w niektórych regionach nawet nabiału. Obecnie w Polsce obowiązkowy post ogranicza się jednak wyłącznie do Wigilii Bożego Narodzenia i jest tym samym ukoronowaniem czasu oczekiwania na Jezusa Chrystusa. W pozostałe dni Adwentu stawia się za to na radosne oczekiwanie pełne nadziei, życzliwości, pozytywnych emocji i dobrych uczynków. Mimo tej zmiany Adwent nadal jest jednak czasem duchowego przygotowania na Narodziny Jezusa, który objawia się między innymi w spowiedzi adwentowej czy uczestnictwie w wyjątkowych dla tego okresu liturgiach i modlitwach.
Roraty
Jeśli Adwent to oczywiście także roraty, czyli odprawiane codzienne, z wyjątkiem niedziel i innych uroczystości, msze wotywne ku czci Najświętszej Maryi Panny. W Polsce zwyczaj odprawiania rorat sięga aż XIII wieku, gdy w Poznaniu zapoczątkował go książę Przemysław I, a następnie w Krakowie wprowadził je książę Bolesław V Wstydliwy. Tradycyjnie obywały się one rano, ale obecnie często praktykuje się odprawianie ich także wieczorem, by więcej wiernych miało możliwość w nich uczestniczyć. Charakterystyczne dla tej liturgii jest jej rozpoczęcie, kiedy to kościół oświetlony jest wyłącznie przez świece i lampiony będące kolejnym symbolem Adwentu. Niektóre parafie praktykują jednak msze roratne bez późniejszego zapalania światła, co dodaje im dodatkowego klimatu, szczególnie, że przynoszone przez wiernych lampiony roratnie przybierają różne rozmiary, kolory i kształty i nierzadko wykonane są ręcznie, także przez najmłodszych. W roratach często licznie uczestniczą właśnie dzieci, które chętnie biorą udział w organizowanych przy tej okazji konkursach czy kolekcjonowaniu fragmentów obrazków, które po zebraniu wszystkich tworzą na przykład tematyczne, papierowe witraże przedstawiające sceny związane z Bożym Narodzeniem albo są kompletnym plakatem opowiadającym biblijną historię w obrazkach.
Roratka
Z roratami nierozerwalnie związany jest kolejny symbol Adwentu, czyli roratka. To specjalna, zazwyczaj biała, świeca, która zapalana jest w czasie mszy roratnych. Symbolizuje ona Najświętszą Maryję Pannę, która przyniesie światu Prawdziwą Światłość – Jezusa Chrystusa. Roratka poza symboliką i miejscem ustawienia na ołtarzu różni się od innych świec również wyglądem. Najczęściej przyozdabiana jest białą bądź błękitną wstążką, ale też mirtem czy innymi zielonymi gałązkami. Niektóre z nich dekorowane są dodatkowo wizerunkiem Maryi i innymi symbolami z nią związanymi.
Wędrująca figura Matki Boskiej
Wiele polskich parafii do dzisiaj praktykuje też zwyczaj wędrującej figurki Matki Boskiej. Figura przechodzi wówczas z domu do domu w obrębie parafii i zostaje w nim przez pewien czas, najczęściej na jeden wieczór. O tym, która rodzina przyjmie pod swój dach figurkę zwyczajowo decyduje losowanie. Odbywa się ono pod koniec mszy roratnych spośród losów przyniesionych przez dzieci, które mają formę karteczek z zapisanymi dobrymi uczynkami, które zrobiły w ostatnim czasie. Figurka zajmuje wówczas honorowe miejsce w mieszkaniu i jest przyczynkiem do szczególnego, rodzinnego celebrowania Adwentu przy wspólnej modlitwie domowników czy czytaniu Słowa Bożego.
Wieniec adwentowy
Najczęściej kojarzonym z Adwentem symbolem jest jednak niewątpliwie wieniec adwentowy, który w tym czasie zajmuje szczególnie miejsce nie tylko w kościołach, ale również w wielu polskich domach. Chociaż wieńce adwentowe mogą przybierać rozmaite formy i rozmiary to zdecydowanie najpopularniejsze są te tradycyjne, okrągłe, wykonane ze świeżych zielonych gałązek, zazwyczaj iglaków. Najważniejszym elementem takich dekoracji pozostają oczywiście cztery świecie adwentowe, odpowiadające czterem kolejnym niedzielom Adwentu. Są one niejako formą kalendarza, bowiem zgodnie z tradycją w pierwszą niedzielę Adwentu zapala się pierwszą z nich, w drugą zapala się już dwie i tak, analogicznie, aż do ostatniej. Z tego względu przy tworzeniu własnych wieńców adwentowych warto wybierać świecie o różnych rozmiarach, by na koniec wszystkie miały zbliżoną do siebie wysokość.
Współcześnie popularne stały się też wieńce bez świec, które pełnią funkcję stricte dekoracyjną. Wiesza się je wówczas na drzwiach wejściowych domów, ale często można je znaleźć również w formie świątecznych stroików wykonanych z szyszek, bombek czy wikliny przyozdobionych na przykład suszonymi owocami i kokardkami.
Odwiedziny duszpasterskie
Istotnym elementem związanym ze świętami Bożego Narodzenia są odwiedziny duszpasterskie, potocznie zwane kolędą. Chociaż jest to zwyczaj praktykowany również w innych krajach, w Polsce jest on szczególnie zakorzeniony. Sięga bowiem już czasów średniowiecznych, kiedy to zaczynały tworzyć się wspólnoty parafialne. Tradycyjnie odwiedziny duszpasterskie przypadają na okres po świętach Bożego Narodzenia, który trwa aż do święta Ofiarowania Pańskiego 2 lutego, jednak w wielu parafiach kolęda rozpoczyna się wraz z początkiem Adwentu.
W czasie wizyty duszpasterskiej ksiądz nie tylko błogosławi dom i mieszkającą w nim rodzinę, ale także wspólnie się z nią modli i rozmawia, co pozwala mu na lepsze poznanie własnych parafian. Charakterystycznym znakiem odwiedzin duszpasterskich jest symboliczny napis C+M+B zapisywany kredą na drzwiach wejściowych mieszkania. Ten akronim może być rozwijany na kilka sposobów. Najczęściej przyjmuje się jednak dwie możliwości. Pierwsza z nich mówi o tym, że jest to skrótowiec od pierwszych liter imion trzech mędrców, – Kacpra, Melchiora i Baltazara – którzy przybyli ze wschodu do Betlejem, by powitać nowonarodzonego Chrystusa. Za drugą interpretację przyjmuje się z kolei odniesienie do łacińskiej sentencji „Christus mansionem benedicat”, czyli „Niech Chrystus błogosławi temu domowi”.
Współczesne zwyczaje adwentowe
Z oczywistych względów współcześnie okres Adwentu różni się od wcześniej praktykowanych tradycji ludowych. Chociaż trudno byłoby o znalezienie teraz społeczności praktykujących swatanie młodych czy granie na ligawkach, jak miało to miejsce na Podlasiu i Lubelszczyźnie, to zyskał on jednak inne zwyczaje.
Wśród nich wymienić można chociażby organizację klimatycznych jarmarków bożonarodzeniowych, które z roku na rok stają się coraz popularniejsze nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie. Oprócz głównych miast zaczynają pojawiać się też w mniejszych miejscowościach. Przygotowywaniu miejskich jarmarków towarzyszy również przystrajanie ulic rozmaitymi dekoracjami, na przykład instalacjami świetlnymi zarówno na latarniach, jak i specjalnie wydzielonych placach czy skwerach.
Symboliczne stały się również kalendarze adwentowe, które umilają czas oczekiwania na Boże Narodzenie nie tylko najmłodszym. Obecnie występują w różnych formach, jako zestawy herbat, kosmetyków czy biżuterii, chociaż te najbardziej podstawowe zawierają niewielkie czekoladki na każdy dzień grudnia, aż do Wigilii. Ciekawym pomysłem, który zyskuje na popularności są kalendarze adwentowe, które oprócz słodyczy zawierają krótkie cytaty bądź zadania do wykonania związane ze świątecznymi przygotowaniami, wprowadzając tym samym w codzienność jeszcze bardziej bożonarodzeniowy klimat.
Nie wszystko jednak ulega zmianie, bowiem niektóre tradycje i symbole, jak wystawianie jasełek, czyli przedstawień nawiązujących do Bożego Narodzenia, są praktykowane od wieków i z każdym rokiem wyczekuje się na nie tak samo mocno. Chyba najbardziej zapadające w pamięć i wywołujące najwięcej uśmiechów i wzruszeń są jednak te przygotowywane przez dzieci, wystawiane w szkołach i przedszkolach w czasie akademii, na których gośćmi specjalnymi są rodzice tychże małych aktorów.
Mimo wielu zmian kulturowych i religijnych jakie nastąpiły na przestrzeni lat w sposobie przeżywania Adwentu nadal jest to jednak jeden z najbardziej niezwykłych okresów w ciągu roku, który oprócz zbliżenia się wiernych do Boga, zbliża do siebie również ludzi, nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie.
Milena Sarna
Źródła:
Kupisiński, Z. (2011). Niepokalanie Poczęta w polskiej religijności ludowej adwentu na przykładzie wybranych regionów. Roczniki Teologii Fundamentalnej i Religiologii, (3 (58)), 199-213.
Potocki, A. (2017). Wizyta duszpasterska-kolęda: instytucjonalizacja kontroli w grupie parafialnej. Normy, Dewiacje i Kontrola Społeczna, (17-18), 24-47.
