Badanie cytologiczne, czyli tzw. rozmaz szyjkowy (potocznie znane także jako Test PAP) jest to technika diagnostyczna w ginekologii polegająca na pobraniu rozmazów z pochwowej części szyjki macicy pozwalająca wykryć wcześnej postaci raka w stadium przedklinicznym, czyli bezobjawowym.
Ponadto,inne patologie szyjne, takie jak rozrost i proliferacja nabłonka, mogą być czasami diagnozowane podczas testu PAP.
W Stanach Zjednoczonych dane badanie jest zalecane od około 21 do 65 roku życia. Wytyczne odnośnie częstotliwości wahają się od trzech do pięciu lat. Kobiety w wieku rozrodczym (od 21 do 49 lat) ginekolodzy zalecają wykonanie testu PAP raz na 2-3 lata. Starsi pacjenci (50-65 lat) powinni być poddawani badaniu co pięć lat. Jednak jeśli wyniki badania są nieprawidłowe i zostanie to uznane za konieczne badanie powinno zostać powtórzone po sześciu do dwunastu miesiącach.
Niemniej jednak istnieją kategorie kobiet, które częściej wymagają takiej diagnostyki (co najmniej 1 raz w roku):
• mające więcej niż jednego partnera seksualnego
• wcześniejszy początek stosunków seksualnych
• historia informacji o zakażeniach przenoszonych drogą płciową (w tym opryszczka narządów płciowych i wirus brodawczaka ludzkiego)
• zakażenie HIV
• palenie i inne złe nawyki.
Badanie cytologiczne w połączeniu z badaniami kontrolnymi może zmniejszyć śmiertelność z powodu raka szyjki macicy aż o 80%. Według statystyk, w ciągu ostatnich 50 lat częstotliwość i liczba zgonów z powodu raka szyjki macicy w tych krajach spadła o 70% właśnie z powodu wczesnej diagnozy.
Pobieranie próbek cytologicznych odbywa się w kilka pierwszych dni po zakończeniu miesiączki lub najpóźniej 4 dni przed kolejną miesiączką -jest to jedyny sposób, aby wyniki były wiarygodne.
Dwa dni przed zabiegiem lekarze zalecają zaprzestanie stosowania dopochwowych leków. Stosowanie środków poślizgowych i środków antykoncepcyjnych plemników jest przeciwwskazane. Wszystkie to może wpłynąć i zniekształcić informacje o prawdziwej strukturze komórek szyjki macicy.
Najczęściej próbki pobrane podczas testu PAP rozmazywane są bezpośrednio na płytce mikroskopu po pobraniu, natomiast istnieje też drugi sposób, tzw. cytologia płynna, kiedy to umieszcza się pobrany wymaz na specjalnym podłożu płynnym a następnie całość przesyłana jest do laboratorium i tam dokładnie badana.
Aktualnie w interpretacji badania powinno się stosować klasyfikację według systemu Bethesda, aczkolwiek z powodu rozpowszechnienia i prostej struktury system Papanicolaou nie wyszedł on do końca z użycia. Prawidłowy wynik badania cytologicznego powinien zawierać wyniki badania w obu tych systemach. Należy jednak pamiętać, że jest to badanie przesiewowe umożliwiające określenie ryzyka wystąpienia raka szyjki macicy, dlatego nie należy interpretować go jako pewnego rozpoznania o nowotworze.
Interpretacja testu PAP zależy w dużej mierze od wieku i ogólnego stanu pacjenta. W zależności od uzyskanych danych istnieje pięć typów, z których każdy odpowiada określonemu stanowi układu rozrodczego.
Typ I. Wyniki odpowiadają normie, nie znaleziono żadnych cech patologicznych w badanym materiale.
Typ II . Jest proces zapalny. Możliwy rozrost i proliferacja nabłonka gruczołowego.
Typ III . Podejrzenia dysplazja szyjki macicy.
Typ IV . Podejrzewa się raka.
Typ V. Istnieje wysokie prawdopodobieństwo raka szyjki macicy.
Oczywiście takie wyniki dostarczają jedynie informacji o możliwej obecności określonej patologii, w celu ustalenia dokładnej diagnozy, potrzebne są dodatkowe badania.
Skąd jednak pochodzi nazwa test PAP i kiedy badanie zostało odkryte?
Badanie zostało niezależnie wynalezione w latach dwudziestych XX wieku przez Georgiosa Papanikolau (Γεώργιος Παπανικολάου), na którego cześć została nadana nazwa test PAP.
Georgios Papanikolau urodzony 13 maja 1883 w Kymi zmarł 19 lutego 1962 w Miami- lekarz ginekolog, pionier badania cytologicznego i wczesnego wykrywania zmian przedrakowych szyjki macicy. Jest on znany jako człowiek, który odkrył metodę cytodiagnostyczną, znaną jako test Pap, która dała życie kobietom na całym świecie- tak jak jest napisane na pamiątkowej tablicy Instytutu Badań nad Rakiem ”G.Papanikolau” (Ερευνητικό Καρκινολογικό Ινστιτούτο ”Γ.Παπανικολάου”).
Laureat Nagrody Laskera (1950) – nagrody naukowej przyznawanej corocznie za wybitne osiągnięcia w klinicznych badaniach w medycynie. Dana nagroda stanowi także najwyższe wyróżnienie w USA za badania przyczyniające się do postępu w medycynie.
Georgios Papanikolau urodził się i dorastał w Kymi na Evii. Jego ojciec, Nikolaos Papanikolaou był lekarzem i pełnił funkcję burmistrza miasta, został też wybrany na posła do parlamentu Evii i Karystii. Po ukończeniu szkoły, Georgios wyjechał do Aten i w roku 1886, w wieku 16 lat rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie w Atenach, które ukończył mając 21 lat. Oprócz medycyny interesował się także filozofią, literaturą oraz muzyką.
W roku 1907 wyjechał do Niemiec, gdzie kontynuował studia, tym razem związane z biologią.
15 września 1910 roku ożenił się z Andromachi Mavrogeni i wspólnie w roku 1913 wyjechali do Ameryki, gdzie początkowo znalezli się w trudnej sytuacji finansowej i pracowali w sklepie z dywanami. Nie trwało to jednak długo i Georgios Papanikolau rozpoczął pracę w Laboratorium Anatomii na Uniwersytecie Columbia, a następnie na Uniwersytecie Cornella w Nowym Jorku. Tam początkowo był wykładowcą a następnie profesorem anatomii oraz histologii.
W 1923 zajął się badaniem prawidłowych funkcji narządów płciowych u kobiet, a następnie diagnozą raka szyjki macicy. Jego pierwsze ogłoszenie o zastosowaniu metody cytologicznej w diagnostyce raka szyjki macicy w 1928 roku zostało przyjęte z dużym sceptycyzmem i wątpliwościami, gdyż panowała wówczas opinia, że takie badania i zastosowanie były praktycznie niemożliwe. Do tej pory tego rodzaju diagnozę uważano za możliwą wyłącznie przy nacięciu chorego narządu.
Badania Papanikolaou rozszerzyły się następnie na zmiany cytologiczne w raku szyjki macicy i endometrium, których wyniki opublikował w 1943 roku pod tytułem ”Diagnostyka raka macicy na podstawie wymazu z pochwy” (Diagnosis of Uterine Cancer by the Vaginal Smear). Publikacja danej pracy wzbudziła zainteresowanie wśród medyków i skłoniła ich do testowania metody w szpitalach.
W 1954 roku Papanikolaou opublikował „Atlas cytologii złuszczającej” (Atlas of Exfoliative Cytology), oficjalnie ustanawiając nową metodę lekarską i specjalizację, którą praktycznie rozwinął od zera.
W listopadzie 1961 roku wraz z żoną opuścił Nowy Jork, aby przejąć kierownictwo Instytutu Onkologicznego w Miami na Florydzie. Decydująca była zmiana otoczenia oraz oddanie na potrzeby Instytutu. Georgios Papanikolau zmarł 19 lutego 1962 na zawał serca.
Jego imieniem zostały nazwane Szpital znajdujący się w Kymii, Szpital ”Papanikolau” w Salonikach oraz Instytut Badań nad Rakiem w Miami (Papanicolaou Cancer Research Institute).
W 1995 roku Bank Grecji wydrukował banknot wartości 10.000 drachm właśnie z wizerunkiem Papanikolau, który oczywiście został wycofany z wprowadzeniem euro w 2002.
Dzięki jego badaniom oraz pracom Papanikolaou stał się założycielem nowej dziedziny nauki ”Cytologii złuszczającej”, która polega właśnie na pobieraniu próbek do badań tkanki i stanowi najczęstszy sposób diagnozy nieprawidłowych lub przedrakowych komórek.
Badanie spotykane jest dzisiaj pod nazwami ”Metoda Papanikolau”, ”Test Papanikolau” lub ”Test PAP”.
Opr. Paolina Sokulska