Przygotowanie wielkanocnego koszyczka jest od wieków polską tradycją. Miliony Polaków w Wielką Sobotę pójdzie do kościołów, pod krzyże i kapliczki, aby kapłan mógł poświęcić symboliczne potrawy. Składniki, które dziś wkładamy do koszyka wielkanocnego nie są przypadkowe, bowiem ukształtowała i uświęciła je wielowiekowa tradycja.
Znaczenia błogosławionych w Wielką Sobotę pokarmów, mają swoje źródło w symbolice chrześcijańskiej. Zwyczaj ten, wyznaczający zbliżający się koniec Wielkiego Postu, a rozpoczynający radosne celebrowanie świąt wielkanocnych, jest pozostałością po starosłowiańskich obrzędach na cześć odradzającej się do życia przyrody.
Co powinno znaleźć się w koszyku? I dlaczego?
Chleb, stanowiący w wielu kulturach podstawę życia, znak sytości i obfitości to dla chrześcijan najważniejszy symbol ciała Chrystusa jako chleba życia. Jego święcenie ma zagwarantować pomyślność i dobrobyt. W chrześcijańskiej symbolice „chleb ma krzepić serce ludzkie, ma wspierać jego siłę”.
Baranek to z kolei symbol ofiary Chrystusa ale także Jego zmartwychwstania i zwycięstwa nad śmiercią.
Święcone jajka obecne w koszyku pod postacią pisanek lub kraszanek symbolizują początek odradzającego się życia. To także znak triumfu nad śmiercią. Ich poświęcenie ma wedle tradycji gwarantować ochronę przed złymi mocami, urokami i chorobami. Z tym produktem związany jest zwyczaj dzielenia się jajkiem z bliskimi, wzmacniający rodzinne więzi, symbolizujący miłość, braterstwo, a także płodność.
Jako symbol Zmartwychwstania rozpowszechnili je w Polsce niemieccy zakonnicy, a poświęcanie jaj wielkanocnych w czasach kiedy post czterdziestodniowy był znacznie surowszy i niewolno było jeść żadnego nabiału (nawet jaj), miało zapobiec szkodzie na zdrowiu po tak długich wyrzeczeniach, a także… „wyjednać błogosławieństwo dla ciała i duszy”. Chrześcijanie przypisywali jajom wielkanocnym szczególne siły. Do poświęcenia wybierano jajka złożone w Wielki Czwartek, które – jak uważano – są obdarzone specjalną mocą uzdrawiającą i ochronną.
Święcone wędliny mają zapewnić dostatek, zdrowie, płodność i szczęście w rodzinie gospodarza. Najważniejsze na święconkę były wędliny wieprzowe – szynki, wędzonki, balerony, no i oczywiście słynne polskie kiełbasy. Dlaczego akurat wieprzowe trafiły do święconki? Bo to świnia dla starożytnych ludów pierwotnych była symbolem płodności i dobrobytu.
Ciasta wkładane do koszyka to stosunkowo nowy, bo zaledwie nieco ponad stuletni, zwyczaj. Symbolizują doskonałość; dowodzić mają o umiejętnościach kulinarnych gospodyni. Rodzaje święconych wypieków to przede wszystkim babki, mazurki i serowe strucle.
Chrzan to znak zdrowia i tężyzny fizycznej ale także symbol goryczy męki Pańskiej. Jego połączenie z innymi składnikami święconki ma wzmocnić ich skuteczność.
Sól, wchodząca w skład zawartości koszyka, symbolizuje trwałość i nieśmiertelność. Nie bez znaczenia są jej właściwości oczyszczające oraz chroniące pokarmy przed zepsuciem. Zgodnie z tradycją, posiada moc odstraszania wszelkiego zła, będąca symbolem więzi między Bogiem a jego ludem.
Święcimy także ser na znak przyjaźni między ludźmi a zwierzętami, masło symbolizujące dobrobyt oraz wodę- symbol Ducha Świętego i życia.
Kiedy jemy święconkę
Wielka Sobota – dzień, w którym wspólnie z bliskimi święcimy pokarmy nie jest jednocześnie dniem, w którym pobłogosławione produkty należy skosztować. Zgodnie z chrześcijańskim zwyczajem, uczynić to powinno się dopiero następnego dnia- w Wielką Niedzielę, a wynika to z postnego charakteru dnia ją poprzedzającego.Niedzielę spędza się zazwyczaj w gronie najbliższych, a jej celebrowanie jest najczęściej poprzedzone uczestnictwem we mszy świętej, a także wspólną modlitwą przed przystąpieniem do konsumpcji wielkanocnych dań.
Głównym punktem śniadania wielkanocnego jest dzielenie się jajkiem na wzór wigilijnego dzielenia się opłatkiem. Symbolika tego aktu sięga czasów starożytnych. Już wtedy jajko otaczano kultem, dostrzegając w nim analogię do tajemnicy życia i płodności. Przez wieki było traktowane jako magiczny amulet gwarantujący zdrowie i powodzenie. W tradycji chrześcijańskiej jajo jest symbolem nowego życia i zmartwychwstałego Chrystusa.
Dzielenie się jajkiem połączone jest z wzajemnym składaniem sobie życzeń świątecznych, podobnie jak ma to miejsce w okresie bożonarodzeniowym.
Na wielkanocnym stole, poza serwowanymi na wiele sposobów jajkami z majonezem, pastą, sosem, faszerowane mięsem lub grzybami, znajdują się także inne pokarmy błogosławione w Wielką Sobotę, czyli: wędzone szynki, boczki, białe albo przyrządzone według wiejskiej receptury kiełbasy oraz poświęcony chleb, którego każdy z domowników powinien obowiązkowo skosztować na znak wiary w zmartwychwstałego Chrystusa symbolizującego chleb życia. Z tego powodu kosz ze święconką powinien zajmować honorowe miejsce na świątecznym stole.
Podawane są także ciasta, wielkanocne wypieki- drożdżowe babki, serniki z bakaliami, mazurki, strucle, makowce, pierniki. Gospodynie przygotowują ponadto typowo wielkanocne potrawy: zupę święconkę, żurek na boczku lub na zakwasie, biały barszcz. Nazwy oraz składniki tych gorących dań uzależnione są przede wszystkim od lokalnych tradycji, przy czym dodać należy, że są one bardzo proste w przygotowaniu.
www.święconka.com.pl