Co kraj to obyczaj – także w kwestii tradycji celebrowania Bożego Narodzenia. Każda społeczność, gdzie obchodzi się wspomnienie wydarzeń z Betlejem – ma swoje własne, często zaskakujące obrzędy, potrawy, desery. W Finlandii mieszkańcy nie wyobrażają sobie 25 grudnia bez porannej sauny, w Hiszpani wszyscy liczą na wielką wygraną w świątecznej loterii, której los kosztuje – bagatela! – 200 euro, a w Stanach Zjednoczonych 26 grudnia to już tylko wspomnienie świąt, bo jest to normalny dzień pracy. Czym natomiast mogą zaskoczyć nas zwyczaje w Grecji?
Świąteczne kalendarium
1.12. Oficjalna data, od której na balkonach, w oknach, na drzwiach, na tarasach – słowem – wszędzie pojawiają się kolorowe lampki, wspinające się po drabinach Mikołaje i mrugające gwiazdki. Greckie metropolie, miasta i wioski ubierają się w choinki, a na głównych placach stawia się szopki. Sezon Bożego Narodzenia uważamy na otwarty!
24.12 Oferta handlowa skupia się przede wszystkim na zakupach spożywczych. Na prezenty przyjdzie jeszcze czas. Od połowy grudnia w każdym domu stoi choinka, a obok niej – przyozdobiony światełkami model statku. Grecy znają świąteczne dekorowanie drzewek od niedawna, żegluga natomiast towarzyszy im od zawsze. W Grecji nie ma kolacji wigilijnej; a oficjalny czas Bożego Narodzenia to…
25.12 W tym dniu rodziny, bliscy, przyjaciele – wszyscy chcą być razem. Najczęściej w porze obiadowej, aby skonsumować tradycyjną zupę avgolemono, wieprzowe, wołowe lub indycze danie z piekarnika, które mocno skrapiają cytryną i serwują wraz z warzywami oraz nasycić się pieczonymi raz w roku słodkościami, które przebijają wszystko inne, co może kojarzyć się nam ze słowem „słodkie”!
26.12 Dalszy ciąg rodzinnych serdeczności i spotkań przy stole. Trwa coroczny festiwal najlepszych pod słońcem melomakarona i kourabiedes. Pomimo, iż są to słodycze dostępne w każdym supermarkecie i każdej piekarni, i tak najsmaczniejsze wyszły spod rąk najstarszych gospodyń w familii i mają największe wzięcie!
31.12 Jakie bale? Jakie szaleństwa przygotowań do wielkiego wyjścia? Tak zwane revelon (z fr. réveillon czyli święto), nie są dla prostolinijnych Greków. W sylwestrowy wieczór zapraszają się nawzajem…do gry w karty! Domy są pełne bliskich z rodziny i kręgu przyjaciół, a stół do rywalizacji gotowy! Każdy chce wygrać (najczęściej udając, że zasady fair play są im obce), ale to zrozumiałe, bo stawka jest naprawdę wysoka – powodzenie, szczęście i zdrowie przez cały Nowy Rok! O północy gaśnie światło, śpiewany jest tradycyjny utwór witający NOWE, rozlewa się musujące wino i tuż po życzeniach…szybciutko wszyscy wracają do stołu, aby kontynuować rozgrywki. Zdarza się, że młodsze pokolenie wycofuje się po angielsku i wybiera clubbing.
1.01 Nowy Rok to czas prezentów, które są wręczane w pierwszy dzień stycznia! Rozsądek podpowiada, że Święty Mikołaj (nazywany tu Świętym Bazylim) uwinął się już z szaleństwem kończącym grudzień, a więc może spokojnie zawitać do Grecji. Rozpoczyna się sezon na Vassilopitę (ciasto św. Bazylego), czyli noworoczne ciasto, w którym schowany jest pieniążek. Kto otrzyma porcję z monetą, może liczyć na wspaniały rok! Przez następne tygodnie Vassilopitę kroimy wszędzie: w rodzinie, w pracy, z przyjaciółmi, w szkole dzieci, w związkach, stowarzyszeniach, a nawet u klubach sportowych czy u ulubionego fryzjera! Oczywiście w tym dniu mają swe święto osoby noszące imię Vasilis i Vassiliki.
6.01 Epifania to nie tylko ostatni dzień wolny od pracy; Grecy w tym dniu spotykają się na nabrzeżu zatok, morza, czy rzek. Wspominając nie tylko chrzest Jezusa w Jordanie, duchowni wrzucają krzyż do wody, a czekający na plaży mężczyźni natychmiast skaczą za symbolem w toń morza. Bohaterem zostaje ten, kto znajdzie i pokaże krzyż, wznosząc na powierzchnię wody. Wydarzenie to jest bardzo liczne i barwne, a emocje kibicujących wiernych sięgają zenitu.
Najważniejsze potrawy świąteczne
Μελομακάρονα czyli Melomakarona – bardzo słodkie ciasteczka miodowe, posypane startymi migdałami i orzechami, często z nadzieniem np. śliwkowym, kasztanowym czy figowym;
Κουραμπιεδες czyli Kourabiedes – obsypane cukrem pudrem ciasteczka maślano-migdałowe;
Διπλες czyli Diples – rodzaj cieniutkich smażonych naleśników, polanych miodem i posypanych orzechami;
Βασιλόπιτα czyli Vasilopita – cytrynowo-migdalowo-waniliowe ciasto z monetą w środku;
Χριστόψωμο czyli Christopsomo – świąteczny chlebek z wizerunkiem litery X, pierwszej litery greckiego słowa Chrystus (gr. Χριστός);
Αβγολέμονο czyli Avgolemono – świąteczna zupa-rosół, podawana z dużą ilością cytryny, ryżem i kawałkami drobiu;
Χιρινο με σέλινο czyli Chirino me selino – wieprzowina z selerem – tradycyjna potrawa świąteczna;
Γιαπράκια czyli Yaprakia – mielone mięso z ryżem i przyprawami, zawinięte w liście gotowanej kapusty; serwowane z sosem oliwno-cytrynowym;
Κρασομελο czyli Krasomelo – słodkie czerwone wino, podawane na ciepło z miodem, cynamonem, anyżem, pieprzem, kardamonem, goździkami, gałką muszkatołową i suszonymi cytrusami;
Ρακομελο czyli Rakomelo – kreteński, naprawdę mocny bimber, podawany na ciepło z miodem, goździkami i cynamonem;
Najciekawsze i najważniejsze kolędy/piosenki świąteczne
Kolędy, a właściwie jedną kolędę Kalanta Xristougienion śpiewają dzieci, chodząc od drzwi do drzwi. Dorośli powinni wysłuchać, poczęstować słodyczami i wręczyć monetę.
Słownictwo związane ze świętami
Καλά Χριστούγεννα – kala christugiena – Wesołych świąt Bożego Narodzenia
Χρόνια Πολλά – chronia polla – Wszystkiego Najlepszego
Ευτυχισμένο το Νέο Ετος – eutichismeno to neo etos – Szczęśliwego Nowego Roku
Καλή Χρόνια – kali chronia – Dobrego Roku
Χριστουγεννιάτικο δέντρο – christugieniatiko dendro – choinka
Χριστουγεννιάτικο πλοίο – christugieniatiko plio – bożonarodzeniowy statek
Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα – christugieniatika kalanta – kolędy
Τριγονο – trigono – metalowy trójkąt służący jako instrument przy śpiewaniu kolęd;
Παραμονή Πρωτοχρονιάς – paramoni protohronias – Sylwester
Δωρα – dora – prezenty
Άγιος Βασίλης – agios Vasilis – Święty Bazyli czyli grecki Święty Mikołaj
Επιφανια – epifania – Święto Epifanii
Καλικάντζαροι – kalikandzari – złe duszki
Ciekawe tradycje związane ze świętami
🌲 Okres świąteczny trwa nieprzerwanie przez 12 dni, od 25 grudnia do 6 stycznia, jest to czas przemiłych i radosnych spotkań, podczas których liczy się towarzystwo i atmosfera Bożego Narodzenia;
🌲 Niestety, to też czas kiedy wychodzą na powierzchnię ziemi złe moce, przypominające swoim wyglądem krasnoludki, nazywane kalikandzari czyli złe duszki, które będą próbować pomieszać nam pod koniec roku wszelkie możliwe szyki naszych dni;
🌲 Najpopularniejszym daniem mięsnym Bożego Narodzenia jest wieprzowina, co wynika z dawnej tradycji uboju wieprza w grudniu; a jagniąt na Wielkanoc; indyk pojawił się stosunkowo niedawno;
🌲 Prezenty dostają przede wszystkim dzieci; dorośli zdecydowanie rzadziej; natomiast rodzice chrzestni, nawet jeśli nie spędzają świąt ze swoimi chrześniakami, również dostarczają upominki i to możliwie szybko;
🌲 Choinki są rozbierane tuż po Bożym Narodzeniu; często nie przetrwają nawet do Sylwestra;
🌲 Bożonarodzeniowy chlebek Christopsomo piecze się z najlepszych i najdroższych produktów;
🌲 Wszystkie dzieci do wyśpiewania kolędy używają jednego instrumentu – metalowego trójkąta czyli trygono (gr. τριγονο) w który uderzają metalowym prążkiem;
🌲 Świąteczne wystawy sklepów – obok drzewek – są dekorowane modelami statków; choinki dotarły do Grecji w XIX-tym wieku wraz z pierwszym greckim królem, Ottonem Bawarskim; oświetlone lampkami modele statków zobaczymy także w centrum greckich miast;
🌲 Pierwszego dnia stycznia na progach domów rozbija się dojrzałe granaty! Im dalej rozbryzgną się pestki, tym więcej powodzenia. Ciekawostką jest fakt, że owe szczęście zwykle przynoszą i celebrują panowie; do pań należy posprzątanie domu po ceremonii!
Katarzyna Jakielaszek