Nie powinno zaskakiwać, że długie zimowe wieczory, podczas których bezskutecznie można szukać słonka i ciepłego wiatru, nawet w Grecji, powodują, że aktywności życiowe człowieka ulegają pewnej transformacji. W letnie i wiosenne wieczory uwielbiam godzinami spacerować po ulicach Aten, oglądać ludzi, ich zachowania oraz ich wytwory – sztukę uliczną. W zimowe wieczory takie spacery jakoś nie napawają mnie optymizmem, jednak nadal mam ochotę na coś dla mnie twórczego. Zagląda wtedy do różnych tomików wierszy, do zgromadzonych w domu książek czy albumów. Tak się akurat złożyło, że ostatnio mój wzrok powędrował na pozycję, w której znajduje się tytułowy wiersz – „Grób Agamemnona”. Utwór ten został napisany przez wielkiego polskiego poetę – Juliusza Słowackiego.
Przywołany wiersz został wydany w 1840 roku w Paryżu. Jest on znanym fragmentem pieśni VIII Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu, która napisana została w roku 1839. „Grób Agamemnona” nazwał Słowacki „ułamkiem greckiej podróży”, która jednak stała się bardzo znana i zachwycająca. Pomysł na napisanie tekstu zrodził się podczas podróży autora właśnie do Grecji. Tam Słowacki zwiedzał budowlę, która uważana była za grobowiec króla Agamemnona. Warto zaznaczyć, że późniejsze badania dowiodły, że był to tzw. skarbiec Atreusza.
Wiersz, o którym mowa dzieli się na dwie zasadnicze części. Pierwsza część ma charakter refleksyjny, zatem stawia przed odbiorcom szereg pytań i skłania go do refleksji. To właśnie w niej autor – Juliusz Słowacki mówi o sobie i swojej poezji. Natomiast druga stanowi swoistego rodzaju rozrachunek z Polską i Polakami. Może to zaskakiwać ale właśnie przez ten utwór uświadamia poeta przyczyny upadku powstania listopadowego i Polski.
Mówiąc o tym utworze warto wyraźnie zaakcentować, że autor dokonuje na jego gruncie zestawienia Polski i starożytnej Grecji – Termopile i Cheronea. Ma to miejsce w następujących słowach:
Na Termopilach? – Nie, na Cheronei
Trzeba się memu załamać koniowi,
Bo jestem z kraju, gdzie widmo nadziei
Dla małowiernych serc podobne snowi.
Warto tutaj wyjaśnić, że Termopile to wąwóz, w którym miała miejsce bardzo znana bitwa w roku 480 przed naszą erą. Odbyła się ona pomiędzy wojskami Persji a Sparty. To właśnie w tej potyczce Grecy ponieśli druzgocącą klęskę. Jednak na uwagę zasługuje postawa dowódcy wojsk greckich, króla Leonidasa. Nie pozwolił on nikomu opuścić pola walki i zginął wraz ze swoimi żołnierzami. W miejscu bitwy postawiono pomnik z wyrytym i wzruszającym napisem: „Przechodniu, powiedz Sparcie, że leżymy tutaj, posłuszni jej prawom”. Termopile są symbolem patriotyzmu i poświęcenia życia dla ojczyzny. Są także bardzo popularnym turystycznie miejscem.
Drugie odwołanie do greckich bitew czyni Słowacki przywołując nazwę Cheronea. Bitwa w tym miejscu miała miejsce 2 sierpnia 338 roku p.n.e. Działo się to podczas drugiej wojny Greków z Macedończykami. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że była to walka o dominację w całej Grecji. Podczas niej walczyły armia macedońska Filipa II Macedońskiego ze sprzymierzonymi wojskami Ateńczyków i Tebańczyków. Niestety podobnie jak w pierwszym przypadku bitwa okazała się klęską Grecji. Mówi się, że wśród wielu czynników walka ta okazała się być klęską również dlatego, że greccy wojownicy uciekli z pola bitwy. To właśnie wtedy Grecja utraciła niepodległość.
Zestawienie dwóch postaw greckich wojowników nie jest w tym miejscu przypadkowe. Słowacki specjalnie posługuje się tą analogią. Wskazuje bowiem, że klęska powstawia listopadowego w jego ojczyźnie podobna jest do klęski pod Cheroneą. Jego zdaniem Polacy nie byli tak odważni jak Spartanie w bitwie pod Termopilami i dlatego, że nie wykazali się jak oni gotowością do oddawania życia za ojczyznę ponieśli klęskę.
Naturalnie w całym utworze to nie jedyne odwołania i porównania polsko – greckie. Warto zaznaczyć, że jako główną przyczynę upadku Polski wskazuje Słowacki czerep rubaszny. W słowach autora była to postawa szlachty, którą Słowacki nazywa czerepem rubasznym. To właśnie szlachta nie pozwoliła dojść do głosu ludowi:
O! Polsko! póki ty duszę anielską
Będziesz więziła w czerepie rubasznym,
Póty kat będzie rąbał twoje cielsko,
Póty nie będzie twój miecz zemsty strasznym,
Póty mieć będziesz hyjenę na sobie,
I grób – i oczy otworzone w grobie.
To właśnie takie postępowanie w dalszych słowach wiersza porównuje autor do działania koszuli Dejaniry:
Zrzuć do ostatka te płachty ohydne,
Tę – Dejaniry palącą koszulę:
A wstań jak wielkie posągi bezwstydne,
Naga – w styksowym wykąpana mule,
Nowa – nagością żelazną bezczelna –
Niezawstydzona niczym – nieśmiertelna.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że zgodnie z mitologią Dejanira, za radą Nessosa, miała umoczyć koszulkę swojego męża w jego krwi, aby zapewnić sobie wierność Heraklesa. Jak można się domyślać był to podstęp. Koszulka okazała się być splamiona trucizną, w wyniku czego zginął Herakles a jego naiwna żona z rozpaczy i miłości popełniła samobójstwo.
Dwa zaprezentowane wątki, nie są jedynymi powodami rozpadu Polski. Są natomiast wyraźnym zaakcentowaniem wpływu jaki miała na Słowackiego podróż po Grecji.
