Pnyks to kolejne wzgórze w Atenach, które lubiane jest zarówno przez turystów jak i osoby mieszkające tu na stałe. Jak łatwo zauważyć, spoglądając na mapę stolicy Grecji, prezentowane wzgórze znajduje się mniej niż 1 kilometr na zachód od Akropolu i około 1,6 km na południowy zachód od centrum Aten, którego charakterystycznym punktem jest Plac Syntagma. Wzgórze Pnyx jest częścią kompleksu wzgórz położonych włąśnie na zachód od Akropolu. Dziś jest porośnięte drzewami i jest jednym z nielicznych terenów zielonych w mieście.
Jak wskazują liczne opracowania historyczne Pnyks było używane w celu zgromadzeń ludowych w Atenach już w 507 r p.n.e. Miało to miejsce wtedy, kiedy reformy Kleistenesa przeniosły władzę polityczną na obywateli. Miejsce to było wówczas zlokalizowane poza miastem, ale wystarczająco blisko, by było wygodnie dla wszystkich zainteresowanych. Ateńczycy gromadzili się tutaj, aby obradować i rozmyślać, dzięki czemu wzgórze stało się jednym z najwcześniejszych i najważniejszych miejsc w procesie tworzenia demokracji. Dlatego też w wielu publikacjach dotyczących tego wzgórza wskazuje się jednoznacznie, że jest materialnym ucieleśnieniem zasady isēgoría (gr. Ἰσηγορία). Zasada ta odnosi się do „równości mowy”. Warto ją tutaj rozwinąć. Zasada ta stała na straży równego prawa każdego obywatela do debatowania nad kwestiami politycznymi. Natomiast pozostałe dwie zasady demokracji to isonomía (gr. Ἰσονομία), równość wobec prawa i isopoliteía (gr. Ἰσοπολιτεία), równość głosów i równe szanse na objęcie urzędu politycznego. W teorii wszyscy obywatele byli równi i wszyscy mieli prawo głosu. W praktyce stosunkowo niewielu obywateli faktycznie wypowiadało się lub proponowało działania. Obywatel, który złożył propozycję, mógł w przyszłości zostać oskarżony (graphe paranomon), jeśli propozycja ta była niezgodna z prawem lub została uznana za szkodliwą dla Aten. Istniała zasada, że obywatele w wieku powyżej 50 lat mają prawo do bycia wysłuchanymi jako pierwsi.
Nie ulega zatem wątpliwości, że to właśnie tym miejscu toczono wszystkie wielkie walki polityczne Aten „złotego wieku”. Perykles, Arystydes i Alcybiades przemawiali tutaj, w zasięgu wzroku z Partenonu, świątyni Ateny. To właśnie tutaj Demostenes przedstawił swoje oczernienia wobec Filipa II Macedońskiego. Świadomość, że na tym wzgórzu byli, działali i tworzyli tak znani przedstawiciele starożytności greckiej napawa ciekawością tego miejsca, ale też trochę onieśmiela.
Mówiąc o topografii tego terenu warto zaakcentować, że Pnyks to małe, skaliste wzgórze otoczone parkiem, z dużą płaską platformą z erodowanego kamienia wbitą w bok i schodami wyrzeźbionymi na zboczu. Właśnie owa platforma odgrywa tutaj duże znaczenie. Była to bowiem platforma oratorska, z której znani politycy, tacy jak wspomniany już Perykles i inni mówcy przemawiali do zgromadzonych Ateńczyków. Odniesienia w literaturze przedmiotu wskazują jednoznacznie, że obszar ten jest opisywany jako wynik wcześniejszych reform, które obejmowały wykorzystanie demografii i topografii w celu służenia interesom kultury retorycznej.
Mówiąc o tym wzgórzu należy zauważyć, że było ono chronione przez mur obronny zbudowany w IV wieku p.n.e i odbudowany sto lat później. Nowe ściany, zbudowane z prawie litego muru i bloczków szopowych, miały grubość dwóch metrów. Pierwszy odcinek obmurowania zaczynał się na północnym krańcu z wieżą, która stała na południe od Bramy Melitides w Ścianie Temistoklejskiej i kończył się na zachodnim krańcu szczytu. Na murze było siedem baszt ustawionych w odstępie 40 metrów, a ściany łączące wzmocniono przyporami.
Jak wskazują dostępne materiały historyczne można wyróżnić trzy charakterystyczne fazy w historii prezentowanego wzgórza. Pierwsza faza historyczna odnosi się do dostosowywania wzgórza do celów politycznych. Jak wskazują opracowania, wzgórze zaczęto modyfikować na potrzeby ówczesnych czasów na początku V wieku. Ludzie prawdopodobnie siedzieli na zboczu, naprzeciwko platformy. Liczba miejsc siedzących była stosunkowo imponująca i mogła wynosić od 6000 do 13 000. Na takie możliwości pomieszczenia ludności wskazywał badacz – Mogens Herman Hansen. Natomiast francuski badacz – Robert Flacelière – twierdzi, że Pnks miało wystarczająco dużo miejsca nawet dla 20 000 obywateli, o ile zajmowali pozycje stojące. Jednak ten pogląd spotkał się z krytyką wielu innych badaczy. Faza ta jest reprezentowana archeologicznie tylko przez kilka wycinków w podłożu skalnym i kamień graniczny. Dlatego też nie można precyzyjnie określić jej dat krańcowych.
Kolejna faza została ulokowana pod koniec V wieku p.n.e. W tej fazie orientacja audytorium została prawdopodobnie odwrócona. Od północy utworzono schodkową ścianę tarasu, aby podeprzeć sztuczny taras. Zabiegi te wprowadzono dlatego, że tłumnie siedzieli tam ludzie. Niektóre źródła podają, że ta ściana oporowa została zbudowana około 500 r p.n.e w celu utrzymania gleby, która została wniesiona, aby utworzyć równą przestrzeń. Warto tutaj zaznaczyć, że zachowała się część schodkowej ściany tarasu oraz klatka schodowa, na którą prowadzą od strony Agory, stopnie wykute w skale. Trzecia faza dotyczy IV wieku p.n.e., a dokładniej jego trzeciej ćwiartki (prawdopodobnie 345-335 p.n.e.). Masywny, zakrzywiony mur oporowy został zbudowany od północy. Po południowej stronie audytorium i platformy. Na tarasie powyżej, na południe od platformy wdrożono fundamenty pod dwie długie instalacje, jednak wydaje się, że nigdy nie zostały ukończone. Nie wiadomo, przez ile lat Pnyks III był miejscem spotkań Eklezji. Jednak już na pewno w I wieku p.n.e. zgromadzenie odbywało spotkania w Teatrze Dionizosa na południowym zboczu Akropolu.
Przedstawione powyżej trzy fazy tworzenia się, a właściwie rozbudowy omawianego wzgórza to nie jedyne ciekawostki z tego obszaru. Eksploracja literatury przedmiotu pozwala zauważyć, że w okresie rzymskim część wzgórza była używana jako sanktuarium Zeusa Hypsistosa. Dowody na sanktuarium składają się z ok. 50 wnęk na tablice wotywne wycięte w skalnej skarpie na wschód od podwyższenia mówcy. Wiele tablic wotywnych jest wyrzeźbionych w taki sposób, że przedstawiają one części ludzkiego ciała. Zdaniem historyków sugeruje to, że Zeus Hypsistos był bóstwem ozdrawiającym.Mówiąc o wzgórzu i jego znacznej roli w rozwoju demokracji warto tutaj zaznaczyć badania, które prowadzone były w obszarze niniejszego wzgórza. Wykopaliska w tym miejscu rozpoczęły się już w 1910 roku. Były realizowana przez Greckie Towarzystwo Archeologiczne.
Wykopaliska na dużą skalę prowadził w różnych okresach między 1930 a 1937 rokiem także Homer Thompson, we współpracy najpierw z K. Kourouniotes, a później z Robertem Scrantonem.
Te badania odkryły fundamenty ważnych budynków w obszarze wzgórza. Należą do nich dwie duże instalacje, wzniesione między 330 a 326 p.n.e. oraz Ołtarz Zeusa Agoraiosa, wzniesiony w tym samym czasie. Został on jednak usunięty za panowania Augusta i miało to miejsce w pierwszym roku p.n.e. Jeszcze inną budowlą w tym obszarze jest Sanktuarium Zeusa Hypsistosa. Większość z tych budynków została wzniesiona po tym, jak Pnyks utracił swoje prawdziwe, demokratyczne, przeznaczenie.
Mówiąc o pracach archeologicznych w tym obszarze warto zauważyć, że na zachód od Ołtarza Zeusa znajdują się fundamenty heliotropionu Metona, najstarszego znanego obserwatorium astronomicznego. To właśnie w owym obserwatorium zostało wykonanych kilka pomiarów, które doprowadziły do obliczeń obejmujących 19-letni cykl Metonic, który został wprowadzony w 432 r pne do kalendarza księżycowo-strychowego.
Dziś majestatyczne Wzgórze Pnyks znajduje się pod opieką Eforatu Starożytności Prehistorycznych i Klasycznych greckiego Ministerstwa Kultury. Otaczający park jest ogrodzony, ale w każdej chwili można go bezpłatnie zwiedzać. Jak podają niektóre informacje, wzgórze wykorzystywane jest w celach rekreacyjnych przez mieszkańców, co więcej obchodzony jest tutaj ważny w greckiej religii Czysty Poniedziałek, ludzie z zamiłowaniem odwiedzają owo miejsce wraz z pięknymi i kolorowymi latawcami. Niestety jednak, jako stanowisko archeologiczne pozostaje Wzgórze Pnyks stosunkowo nieznane ogółowi społeczeństwa. Warto jednak wybrać się tutaj na spacer, porozmyślać o początkach greckiej demokracji, o tych wszystkich ważnych słowach, które zostały tutaj wypowiedziane. Wzgórze odwdzięczy się majestatycznymi widokami oraz kontaktem z naturą.
