Symbolika chrześcijańskich świętych była używana od samego początku religii. Przez wielu uważane jest, że każdy święty prowadził przykładne życie, a symbole były używane do opowiadania o ich przeżyciach i dokonaniach w całej historii Kościoła. Większość chrześcijańskich świętych jest tradycyjnie reprezentowanych przez symbol lub motyw ikoniczny związany z ich życiem, określany jako atrybut lub emblemat, w celu ich identyfikacji.
Niezależnie od tego, czy jest to jeden lub kilka obrazków, jakiś symbol czy atrybut, przynajmniej jedno z wymienionych można łatwo znaleźć w każdym prawosławnym domu. Ale dlaczego wierzący tworzą własne małe miejsca kultu?
Ikonostas w domu
Zawsze było zwyczajem, że prawosławni chrześcijanie starają się nieustannie modlić. Dla nich nie ma także wielkiej, lub nawet jakiejkolwiek, różnicy między nabożeństwami liturgicznymi a modlitwami prywatnymi. Dom, podobnie jak Świątynia, jest uważany za błogosławione święte miejsce, a centrum kultu w domu to kącik ikon najczęściej ze świeczką lub lampą. Głównym powodem, dla którego ikony zwykle znajdują się w narożnej części domu, jest umożliwienie skupienia i uniknięcie rozpraszania się podczas modlitwy.
Ikonostas tak zwany święty kąt jest ważnym miejscem w domu, ponieważ to właśnie przed obrazami świętych osoba i/lub rodzina modli się do Pana.
Ikony mogą znajdować się w jednym lub kilku miejscach w mieszkaniu. Jednak zazwyczaj jadalnia (czy to w oddzielnym pokoju czy w części kuchni) jest głównym punktem obecności ikon w domu. Dzięki temu zarówno posiłkiem, jak i pożywieniem duchowym można nasycić się przy tym samym stole. Niemniej jednak, duchowe odżywianie jest często zaniedbywane, opóźniane lub minimalizowane z powodu dostrzeganych presji pozornych priorytetów lub ograniczeń czasowych. Zarówno pokarm cielesny, jak i duchowy musi być utrzymywany w równowadze. Równowaga jest główną cechą stylu życia prawosławnych chrześcijan.
Jakie obrazy uwzględnić?
W każdym domu prawosławnym powinien znajdować się ikonostas z ikoną Chrystusa, ikoną Matki Boskiej i ikoną świętego, którego rodzina szczególnie czci. Oznacza to uwzględnienie obrazu, na którym przedstawiony jest święty, którego imię nosi gospodarz lub członkowie rodziny, lub obraz, który pochodzi z przeszłości, nie jako pamiątka rodzinna, ale jako żywa część wiary która jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Co więcej, w domach rodzin z dziećmi w pokoju syna znajdować się będą zdjęcia świętych z jego imionami, a w pokoju córki odpowiednio z jej imionami. Obrazy w pokojach dzieci przywodzą na myśl życie i pracę świętych, których noszą imiona, by inspirować swoimi historiami, doświadczeniami i wiarą.
Obrazy w centralnych miejscach przypominają o życiu Chrystusa, Jego nauczaniu, cudach, błogosławieństwach dla dzieci oraz o Ostatniej Wieczerzy i nie tylko, ponieważ każdy wierzący ma własne wspomnienia i skojarzenia.
Obraz Matki Bożej przypomina, że Ona jest Matką wszystkich istot świata. Ona jest tą, która w każdej chwili opowiada się za Chrystusem, swoim Synem, o zbawienie ludzi.
Poprzez ikony powstaje wyjątkowe połączenie między światem materialnym a życiem duchowym, światem Nieba. Obrazy pomagają w uważnej i pełnej czci komunikować się z Bogiem i Jego Świętymi, wizualnie koncentrując wzrok na świętym obrazie, co ułatwia skoncentrować myśli, skupić uwagę i wzmocnić impuls duchowy.
Obrazy wprowadzają wierzących w kontakt z przedstawionymi osobami, a święci wysłuchują, widzą i przemawiają na korzyść modlących się w szczególnych sprawach.
Pod ikonami może znajdować się stolik, na którym kładzie się księgi modlitewne, Ewangelię, a także zapala świece w czasie modlitwy.
Płonące światełko i jego znaczenie
Istnieją różne rodzaje pojemników przeznaczonych do spalania oleju przed ikonami (niektórzy zamiast tego używają świecy parafinowej lub z wosku pszczelego). Zwykle pojemnik na olej jest wykonany ze szkła. Bardzo powszechnym uchwytem knota dla płomienia jest pływający korek, aby utrzymać knot i płomień unoszący się na oleju.
Szklany pojemnik jest zwykle specjalnie przygotowanym do tego celu. Można jednak użyć dowolnego niskiego szklanego pojemnika z szerokim otworem. Szkło może być przeźroczyste, kolorowe, a nawet zdobione. Ważne jest, aby pojemnik mógł pomieścić wystarczającą ilość oleju na 10 do 12 godzin.
Do tego celu zwykle używana jest oliwa z oliwek. Inne oleje mogą spalać się w różnym tempie. Stosowanie oliwy z oliwek do lamp to tradycja, którą kontynuuje się od najdawniejszych czasów. Oliwa z oliwek najlepiej się pali, jeśli zostanie pozostawiona w otwartym pojemniku i stanie się zjełczała, zanim zostanie użyta w lampie. Knot należy wyregulować w uchwycie tak, aby płomień był bardzo mały, płonął równomiernie i nie migotał.
To, że lampy, a czasem także kadzidło, zapalane są w świątyniach i w domach przed ikonami jest bardzo starym zwyczajem.
Święty Nikodemus z Athosu (około 1809 r.) napisał, że istnieją cztery powody, dla których chrześcijanie zapalają lampki oliwne i świece przed relikwiami świętych i ikonami:
– aby wychwalać i czcić świętych;
– światło lamp zmniejsza ciemność nocy, aby ukoić oczy tych, którzy skupiają się na ikonach podczas modlitwy;
– jako znak radości i jasności;
– aby otrzymać łaskę od Boga poprzez ofiarowanie lampy.
Miejsce i ilość obrazów oraz sposób ich ułożenia
Obrazy świętych, często ułożone w specjalny sposób, pomagają ludziom się modlić i odgrywają ważną rolę w przekazywaniu wiedzy o religii dzieciom. Ikony zwykle znajdują się w pokojach, w których ludzie jedzą posiłki i spędzają dużo czasu razem jako rodzina. Wierzący uważają również, że takie obrazy pomogą dzieciom poczuć, że święci są częścią rodziny, ludźmi, z którymi czują się dobrze i których widują na co dzień.
Choć zwyczajem jest, że ikony montuje się w kącie pokoju, bardzo często wiesza się je po prostu na ścianie. Ta druga metoda jest powszechna wśród greckich i bliskowschodnich prawosławnych chrześcijan, podczas gdy pierwsza jest powszechna bardziej wśród Słowian. W obu przypadkach prawidłowe umieszczenie ikon jest takie, że osoba, która stoi przed nimi, aby się modlić, jest zwrócona mniej więcej w kierunku wschodnim. Spoglądanie na wschód pochodzi od niejednokrotnych opisów biblijnych Pana przybywającego ze strony wschodniej – Przybytek Mojżeszowy, wizja Ezechiela o bramie, do której wejdzie Pan, oraz brama Pana w świątyni Salomona, wszystkie skierowane były na wschód – a także pomaga to w skupieniu wzroku.
Prosta półka lub stolik z ikoną Chrystusa i krzyżem to dobry początek. Następnym krokiem jest dodanie ikony Matki Boskiej, a z czasem warto dodawać inne ikony, które pomogą duchowo: świętych patronów czy dotyczących poszczególnych świąt w roku.
Dobrym pomysłem jest także trzymanie przy domowym ikonostasie swojego modlitewnika i Biblii do codziennych czytań. Świeczka lub kadzidło także będą przydatne, aby pamiętać o świetle Chrystusa, życiu świętych czy też o najbliższych podczas modlitwy. Ponadto można ozdobić ikony prawdziwymi kwiatami.
Najważniejszą rzeczą w każdym kąciku ikon dla prawosławnego chrześcijanina jest fakt, że po prostu istnieje miejsce w domu przeznaczone do codziennej modlitwy.
Jest to również dość osobista sprawa i każdy wierzący sam decyduje, jak i gdzie chciałby ułożyć obrazy, ikony, czy mały ołtarzyk we własnym domu.
Niektórzy lubią czuć, że dany święty jest wokół nich cały czas, gdy są w domu. Dlatego umieszczanie ich zdjęć w całym mieszkaniu – na przykład na każdej ścianie – jest mniej powszechne, ale także potencjalną opcją. Dzięki temu wierzą, że mogą zawsze odmawiać modlitwy o pomoc tam, gdzie te obrazy można zobaczyć w trakcie przebywania w domu.
Inni wolą powiesić na swoich ścianach tylko kilka obrazów świętych, rozstawionych daleko od siebie lub w różnych pokojach. Tacy uważają, że dom wydaje się wtedy „czysty” i „otwarty”, jeśli jest urządzony w ten sposób.
Przydatne wskazówki
Chociaż jest to, jak wspomniano wcześniej, sprawa osobista dla wierzących, istnieją też pewne „zasady”, a raczej zalecenia, do tego, jak można umieszczać ikony świętych w domu.
Wszyscy mniej lub bardziej starają się, aby obrazy pasowały do wystroju domu i generalnie nie sprawiały, że przestrzeń, w której są umieszczone, wyglądała obco. Innymi słowy, ikony mogą znaleźć swoje miejsce nawet w najnowocześniejszym domu.
Obecnie ikony i hagiografie można znaleźć dosłownie wszędzie i w różnych cenach. Problem polega jednak na tym, że na tanich obrazach od razu widoczna jest niska jakość wykonania. Oczywiście jakość obrazu nie zmienia jego głównego powodu istnienia i funkcji, ale jeśli ikona ma się stać stałą częścią domowej dekoracji, warto wybrać jednak dobrej jakości wizerunki świętych.
Obrazy świętych i ikony oprócz tego, że są obiektami religijnymi, są również dziełami sztuki. Mając hagiografię dobrej jakości z zaufanego źródła lub nawet dobrą ręcznie wykonaną kopię znanej ikony, można uczynić je centralną częścią na ścianie lub w miejscu w domu poświęconemu danej świętej osobie i modlitwie, co będzie cieszyć nie tylko duszę, ale także oko domowników i gości.
Zofia Masalska
