Tradycyjne coroczne festiwale dwóch wiosek, położone w górach Tzoumerka w Epirze, obejmują dwie kolorowe imprezy muzyczne i tańce ludowe, skupiające się wokół święta religijnego zwanego Zaśnięciem Matki Boskiej. Te coroczne obrzędy celebrowane przez wiele stuleci, a mieszkańcy Epiru identyfikują je jako znaczące elementy ich dziedzictwa kulturowego. Dzieje się tak dlatego, że wiedza o tym, jak obchodzić te uroczystości, przekazywana jest z pokolenia na pokolenie, a zwyczaje te kształtują poczucie zbiorowej tożsamości i ciągłości tych dwóch malowniczych górskich społeczności. Dlaczego właśnie te imprezy wybrano do wpisania na listę UNESCO? Otóż, jak zauważyła grecka minister kultury Lina Mendoni: „Ochrona dziedzictwa niematerialnego jest niezbędna, aby zachować unikalną tożsamość kulturową i historię lokalnych społeczności oraz zwiększyć kreatywność ludzi”. Uroczystości te są doskonałym przykładem tego, jak tradycje jednoczą członków społeczności: tych, którzy pozostali w rodzinnych miejscowościach i tych, którzy przeprowadzili się do miasta lub za granicę. Według Liny Mendoni: „Przedłożenie odpowiedniego wniosku jest ważne, ponieważ obydwa festiwale podkreślają długą tradycję kulturową i stwarzają nowe perspektywy rozwoju dla tych obszarów”. Greckie Ministerstwo Kultury złożyło niedawno wniosek do UNESCO w nadziei, że do czasu tradycyjnych obchodów w górach Epiru – Syrrako i Vlasti – w dniu 15 sierpnia, zostaną one wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Wybierzmy się więc w góry Epiru i spróbujmy dowiedzieć się czegoś więcej…
Syrrako znajduje się w regionie Epiru, na wschód od miasta Janina. Uroczystości w Syrrako odbywają się na wiejskim placu – chorostasi, który stanowi zalążek życia społecznego, religijnego, kulturalnego i gospodarczego społeczności. Jest miejscem, które nosi niezatarte piętno swojej kultury, które dla Syrrakiotes z całego kraju jest niemal „święte”. Festiwal jest utożsamiany z tańcem publicznym, w którym tancerze tworzą dwa lub więcej koncentrycznych, otwartych kół. Kobiety stanowią kręgi wewnętrzne, a mężczyźni kręgi zewnętrzne. Wiodącą pozycję w kręgu zajmują na przemian ci, którzy dołączają do tańca, do wybranej pieśni, która stanowi część tego, co zostało określone jako repertuar Syrrakiotiko. Układ koła jest bardzo surowy i tylko kobiety mogą zamieniać się miejscami po uzgodnieniu, aby pary lub bliscy krewni mogli zostać liderami. Każdy taniec trwa do momentu dwukrotnego obejścia wokół obwodu wiejskiego placu, aby wszyscy uczestnicy mieli szansę być traktowani jednakowo. Tradycyjnie tańczone tańce należą do stylu syrtos, tsamiko i pentasimoi. Grupa, która wykonuje muzykę, jest zwykle spotykana w całym Epirze, a instrumentami muzycznymi są klarnet, skrzypce, lutnia i tamburyn. Festiwal rozpoczyna się wieczorem, przy dźwiękach pieśni kathistika (dibandi), czyli muzyki, której słucha się siedząc przy stołach, granej przez muzyków.
W przeszłości rodziny przywiązywały dużą wagę do uczenia się zwyczajowego kodu tańca przez młodszych. Pojawienie się na festiwalu i taniec podczas niego było oznaką, że zarówno młody mężczyzna, jak i młoda kobieta byli gotowi zaakceptować swatanie. Dzieci uczestniczyły w festiwalach jako zwykli widzowie, podczas gdy nastolatki tańczyły na końcu kręgu, próbując naśladować starszych. Młodsi członkowie społeczności uczyli się tańczyć w ten sposób, dzięki czemu tradycja przetrwała do dziś. Współcześnie głównymi instytucjami, w których można się nauczyć tańców i zwyczajowego kodeksu festiwalu, są grupy taneczne lokalnych stowarzyszeń.
Dla Syrrakiotów, którzy obecnie żyją rozproszeni po różnych ośrodkach miejskich (wioska nie jest już zamieszkana przez stałych mieszkańców), tradycyjny festiwal jest jednym z najcenniejszych rozdziałów w ich tożsamości kulturowej. Pomimo różnych wydarzeń, które zakłócają ciągłość i komunikację lokalnej społeczności, festiwal udaje się organizować jako kluczowy element odróżniający Syrrakiotes od „innych”. Od 2016 r. znajduje się on na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Vlasti – wieś położona w sercu zachodniej Macedonii jest opasana masywami Gór Mouriki, które są domem nie tylko niedźwiedzia brunatnego, ale także dużej liczby rzadkich ptaków. Wioska tętni życiem latem, ponieważ wtedy organizowany jest Festiwal Ziemi. Wieś ta też jest gospodarzem muzycznych warsztatów i co najważniejsze dla nas jest miejscem, gdzie Tranos Choros (Grand / Magnificent Dance) jest corocznie tańczony najpierw po południu 27 lipca, w dzień święta Świętego Panteleimona, a także w dwa dni święta Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, 15 i 16 sierpnia, które od zawsze były głównymi wydarzeniami społeczności. W sierpniu oprócz stałych mieszkańców wioski spotykają się tu także rodziny hodowców zwierząt, przed zejściem na pastwiska zimowe, a także Vlatsiotes mieszkający w ośrodkach miejskich, którzy przyjeżdżają do Vlasti na letnie wakacje. W wigilię Święta Dziewicy, po nieszporach, plac wiejski wypełnia się Vlatsiotes, tam możemy uczestniczyć w głęboko zakorzenionych lokalnych zwyczajach, spotykać przyjaciół i krewnych i świętować do rana w tradycyjnych tawernach, przy dźwiękach lokalnej muzyki. Podczas tych trzydniowych uroczystości serca wszystkich Vlatsiotes mocno biją w tańcu Tranos. To wyjątkowo ważne wydarzenie społecznościowe. Taniec Tranos w Vlasti nie jest zwykłym wydarzeniem tanecznym – raczej staje się aktem wspólnoty. Jest to rytualny, wspólny taniec ustanowionym przez tradycję, dlatego ma swoje zasady. Reguły te określają, o której godzinie zbierają się tancerze, ich hierarchiczną pozycję w kręgu, wzór tańca, kolejność piosenek – przynajmniej te pierwsze i ostatnie – konkretne motywy taneczne. Reguły te nadają charakterystyczny styl i charakter wydarzeniu. Wszyscy uczestnicy, zarówno wykonawcy, jak i publiczność, honorują to wydarzenie nosząc najlepsze ubrania i starają się być punktualni. Wszyscy uczestniczą w wydarzeniu w uporządkowany i właściwy sposób, zgodnie z określonym wzorcem, formalnie, ale w duchu intensywnie naładowanym emocjonalnie.
Uroczystości taneczne w Tranos rozpoczynają się o godzinie 19:00. Starsi ludzie dokładnie wiedzą, gdzie stać, aby zacząć śpiewać i tańczyć. Z czasem frekwencja rośnie. Każdy nowoprzybyły, który zna formalności i pieśni po dołączeniu do tańca zaczyna śpiewać i tańczyć. Stopniowo powstaje duży otwarty krąg taneczny, stale powiększający się gdy dołączają tancerze. Tańcowi Tranos nie towarzyszą instrumenty muzyczne.
Hierarchia w tańcu oparta jest na płci i wieku. Taniec prowadzą mężczyźni ustawieni według stażu. Dobrzy śpiewacy stają na początku kręgu, a przynajmniej przed kobietami, działającymi jako ich wsparcie głosowe. Współcześnie Ci, którzy noszą tradycyjne stroje, są pierwsi, a za nimi wszyscy, niezmiennie w kolejności starszeństwa. Za nimi podążają kobiety w ubraniu tradycyjnym – najstarsza i najlepiej śpiewająca jest pierwsza. W przeszłości to wiek był kryterium pozycji każdej kobiety w kręgu tanecznym. W przypadku kobiet w tym samym wieku, kryterium była data ślubu.
Taniec zaczyna się w momencie, gdy główny tancerz podnosi lewą stopę trzymając ją nad prawą. Towarzyszy mu jednoczesny gest ręki trzymającej chustkę. Ruch ten ma tę samą rolę, co podniesienie batuty przez dyrygenta w orkiestrze symfonicznej. Taniec Tranos jest historycznie ustalonym wydarzeniem i jest unikalnym symbolem tożsamości, gromadzi wokół siebie społeczność, dając uczestnikom poczucie przynależności, wypełniając wszystkich Vlatsiotes dumą. Podkreśla ciągłość tradycji, jednocześnie potwierdzając, odnawiając i promując zachowanie cech kulturowych i tożsamości społeczności Vlatsiote. W 2018 r. coroczne wydarzenie we Vlasti zostało wpisane na grecką listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Czy wiesz już, gdzie spędzisz najbliższe święto Zaśnięcia Matki Bożej?
Tekst: Agata Synowiec
Źródła: parakalo.wordpress.com, news.gtp.gr, ayla.culture.gr
