Το αλατωρυχείο Βιελίτσκα (Kopalnia Soli Wieliczka) βρίσκεται στην πόλη της Βιελίτσκα (Wieliczka) της Πολωνίας και σε απόσταση 15 χλμ. νοτιοανατολικά της Κρακοβίας. Αποτελεί ένα από τα πιο διάσημα αξιοθέατα του κόσμου το οποίο περιλαμβάνει δεκάδες αγάλματα και τέσσερα παρεκκλήσια λαξευμένα στο αλάτι. Το ορυχείο λαμβάνει περίπου 1,2 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως από γεωλόγους, επιστήμονες και λάτρεις της κουλτούρας και της τέχνης. Τα γραφικά υπόγεια τοπία του ορυχείου Wieliczka οφείλουν την ομορφιά τους στη φύση, πρόκειται για μια μοναδική γεωλογική δομή, που δεν συναντάται πουθενά αλλού στον κόσμο.
Γεωλογία
Πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια, όταν το επίπεδο των ωκεανών ήταν υψηλότερο από ότι είναι σήμερα, ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης βρισκόταν κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Κατά μήκος του σημερινού τόξου των Καρπαθίων Βουνών από τη Σιλεσία της Πολωνίας μέχρι και τις Σιδερένιες Πύλες της Ρουμανίας εκτείνονταν η θάλασσα του Μειόκαινου, η οποία με τη σταδιακή ψύξη του κλίματος άρχιζε να μειώνεται σε μήκος. Η εποχή των παγετώνων επέφερε τη μείωση της στάθμης των ωκεανών ως και 60m στη κεντρική Πολωνία με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια κλειστή δεξαμενή σχετικά υψηλής αλατότητας. Υπό αυτές ακριβώς τις συνθήκες πριν από 13,6 εκατομμύρια χρόνια σχηματίστηκαν κοιτάσματα αλατιού. Η αργή καθίζηση αλάτων η οποία επακολούθησε μαζί με την εντατική εξάτμιση προκάλεσε την πτώση της στάθμης του βυθού και τη διάβρωση των παράκτιων τμημάτων της λεκάνης. Έτσι άρχιζαν να εναποτίθεται περίσσεια στείρων πετρωμάτων εντός των αλάτων. Η καθίζηση αυτή πιθανότατα διήρκεσε τουλάχιστον 200.000 χρόνια με τα κοιτάσματα που σχηματίστηκαν να εκτείνονταν σε μήκος 300 χλμ. και πλάτος 100 χλμ. Ανάμεσα σε αυτή τη κατηγορία κοιτασμάτων συμπεριλαμβάνεται και η Wieliczka, η οποία εκτείνεται σε μήκος 10 χλμ., με πλάτος από αρκετές εκατοντάδες μέτρα έως 1,5 χλμ.
Μετά την καθίζηση των αλάτων, υπήρξαν έντονες μετακινήσεις βράχων που σχετίζονται με την ανύψωση των Καρπαθίων. Η τεκτονική δραστηριότητα των όρων οδήγησε στην αναδίπλωση των στρωμάτων αλατιού, χωρίζοντάς τα από το έδαφος και μετατοπίζοντάς τα τουλάχιστον 12 χλμ προς τα Βόρεια. Ως αποτέλεσμα, τα άλατα ανυψώθηκαν στην επιφάνεια, γεγονός που επέτρεψε την πρώιμη ανακάλυψη τους. Τα κοιτάσματα στην περιοχή Wieliczka αποτελούνται από δύο μέρη το άνω κοίλωμα και το κάτω στρώμα εμφανιζόμενα υπό μορφή σβόλων. Οι σβώλοι αυτοί διακρίνονται υπό ποικίλα σχήματα, από το μέγεθος μιας μπάλας, έως τεράστια μπλοκ με όγκο που προσεγγίζει τα 100.000 χλμ3.
Το ορυκτό αλάτι είναι μια κοινή ονομασία για τον αλίτη, ένα ορυκτό με τύπο NaCl (χλωριούχο νάτριο). Είναι ένα πέτρωμα που χαρακτηρίζεται από εξαιρετική διάσπαση, καλή θερμική αγωγιμότητα και εύκολη διαλυτότητα στο νερό. Οι πιο αγνοί τύποι αλατιού είναι διαφανείς, ωστόσο, τα πετρώματα εξαιτίας της ανάμειξης με αργιλόλιθο συνήθως αποκτούν πράσινο χρώμα.
Τα άλατα δευτερογενούς κρυστάλλωσης είναι ένα εξίσου πολύ γραφικό στοιχείο του υπόγειου τοπίου. Αξίζει να γνωρίζουμε ότι είναι νεότερα από το αλάτι του κοιτάσματος Wieliczka, καθώς μερικά από τα οποία σχηματίστηκαν εκατομμύρια ή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν, και άλλα στη σύγχρονη εποχή.
Η δευτερογενής κρυστάλλωση του αλατιού συνδέεται πάντα με διαρροές αλατόνερου. Ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν και τη θέση της διαρροής, μπορεί να σχηματίσει διάφορες μορφές. Οι πιο συνηθισμένοι είναι οι αλμυροί σταλακτίτες, που διακρίνονται στην οροφή των εργασιών. Ελαφρώς λιγότερο συνηθισμένοι είναι οι σταλαγμίτες και οι «κηλίδες αλατιού», που σχηματίζονται μόνο σε σημεία με πιο έντονη συμπύκνωση αλατόνερου.
Ιστορία
Από την Νεολιθική κιόλας εποχή οι άνθρωποι ανακάλυψαν ότι η επεξεργασία του αλατιού ξεκινά από το βράσιμο του αλμυρού νερού σε πήλινα αγγεία. Μάλιστα, τα παλαιότερα εργαλεία επεξεργασίας αλατιού στην Κεντρική Ευρώπη, που ανακαλύφθηκαν στο χωριό Barycz, κοντά στη Wieliczka προέρχονται ακριβώς από εκείνη την εποχή. Με την πάροδο του χρόνου το μυστικό της παραγωγής αλατιού μεταδόθηκε από γενιά σε γενιά, με αποτέλεσμα οι κοινωνίες να εντάξουν αυτό το πολύτιμο αγαθό στην καθημερινότητα τους κυρίως ως συντηρητικό τροφίμων. Κατά το 11ο με 12ο όμως αιώνα οι αλυκές (υδροτροπικά οικοσυστήματα) άρχισαν να εξασθενούν και να εξαφανίζονται προκαλώντας την ανάγκη εύρεσης εναλλακτικής πηγής αλατιού. Έτσι τον 13ο αιώνα, ενώ αναπτύσσονταν σιγά σιγά ο οικισμός της Κρακοβίας ανακαλύφθηκε τυχαία το πρώτο κοίτασμα αλάτων. Η ανακάλυψη της πολύτιμης πρώτης ύλης αποδείχθηκε επαναστατική και έτσι οι ντόπιοι κάτοικοι, υπό την αιγίδα της τεχνολογικής γνώση της Δύσης, δημιούργησαν τον πρώτο φρεάτιο που οδηγούσε στο υπέδαφος. Το 14ο με 15ο αιώνα τα έσοδα από την εξόρυξη αλατιού αποτελούσαν το 1/3 των εσόδων του βασιλικού ταμείου, γεγονός που βοήθησε το τότε βασιλιά Καζιμίρ Γ΄ να χρηματοδοτήσει πολλά από τα μεγάλα του έργα, συμπεριλαμβανομένης και της διάσημης Ακαδημίας της Κρακοβίας. Τα τέλη του μεσαίωνα περίπου 300 με 350 άτομα εργάζονταν στη Wieliczka και η ετήσια παραγωγή αλατιού έφτανε τους 7,000 με 8,000 τόνους. Η εξόρυξη ήταν εποχιακή και το ορυχείο ήταν ανοιχτό μόνο τους μήνες που δεν γινόντουσαν αγροτικές εργασίες. Μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα, υπήρχαν μόνο τέσσερα φρέατα εξόρυξης και ένα υπόγειο επίπεδο στο ορυχείο. Οι αιώνες που ακολούθησαν ήταν κομβικοί για την δυναμική του αλατωρυχείου μιας και η ανάπτυξη της χώρας απαιτούσε την απασχόληση όλο και περισσότερων ειδικών ετησίως. Εκείνη την εποχή ξεκίνησαν να δημιουργούνται οι πρώτοι χάρτες του ορυχείου, ενώ παράλληλα έγινε επιτρεπτή η παρουσία επισκεπτών μόνο υπό την προσωπική άδεια του βασιλιά. Ο πρώτος καταγεγραμμένος επισκέπτης ήταν ο Νικόλαος Κοπέρνικος, ο οποίος πιθανότατα επισκέφτηκε το ορυχείο το 1493. Ως φόρο τιμής αυτού του γεγονότος, στήθηκε μια μνημειώδης φιγούρα από αλάτι του λαμπρού αστρονόμου σε έναν από τους θαλάμους που πήρε και το όνομα του.
Το 1772 ξεκινά μια σκοτεινή περίοδος για την Πολωνία με τη διχοτόμηση των συνόρων της. Οι τρεις γειτονικές υπερδυνάμεις εκείνης της εποχής, η Ρωσία, η Αυστρία και η Πρωσία έσπασαν τη χώρα σε τρία σημεία με τη Wieliczka να βρίσκεται υπό την κυριαρχία της μοναρχίας των Αψβούργων. Παρά την έλλειψη πολωνικού κράτους, το Ορυχείο συνέχισε να αναπτύσσεται. Οι νέοι ιδιοκτήτες σχεδίασαν τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της εταιρείας, δίνοντας μεγάλη σημασία στην τεχνική κατάσταση του εξοπλισμού. Η προσοχή που έδωσαν οι Αυστριακοί στο Ορυχείο δεν ήταν καθόλου τυχαία, η Wieliczka ήταν το μεγαλύτερο εργοστάσιο παραγωγής στη Γαλικία εκείνη την εποχή και μια από τις σημαντικότερες εταιρείες σε ολόκληρη την αυτοκρατορία.
Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την ανάκτηση της ανεξαρτησίας από την Πολωνία, το ορυχείο περιήλθε και πάλι στην ιδιοκτησία του Πολωνικού Δημοσίου και τέθηκε υπό πολωνική διοίκηση. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το εργοστάσιο αναπτύχθηκε πολύ δυναμικά και με δύο τρόπους. Κατά πρώτον, παραγωγή αλατιού αυξήθηκε σταθερά και έφτασε στο μέγιστο επίπεδο τη δεκαετία του 1970. Κατά δεύτερον, η τουριστική κίνηση γινόταν όλο και πιο σημαντική και η συνειδητοποίηση της πολιτιστικής σημασίας της τοποθεσίας μεγάλωνε. Η ιδέα ότι η διατήρηση του Ορυχείου για τις μελλοντικές γενιές θα μπορούσε να είναι ένα έργο πολύ μεγαλύτερης σημασίας από την παραγωγή βιομηχανικού αλατιού και τα τρέχοντα κέρδη σιγά-σιγά άρχισε να ριζώνει. Τελικά, το ορυχείο αυξήθηκε σε εννέα επίπεδα, με μέγιστο βάθος 327 μέτρα.
Το 1964, η εξόρυξη αλατιού στη Wieliczka διακόπηκε εντελώς προς όφελος της βιομηχανικής παραγωγής εξατμισμένου αλατιού με τη μέθοδο της υγρής εξόρυξης. Το έτος 1978 αποδείχθηκε σημαντικό για τη σύγχρονη ιστορία του ορυχείου, φέρνοντας την προσθήκη στον Κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς της UNESCO. Το 1996 ελήφθη απόφαση να τερματιστεί η βιομηχανική παραγωγή αλατιού στη Wieliczka. Από το 1976, το υπόγειο έχει καταχωρηθεί στο μητρώο μνημείων και το 1994 ανακηρύχθηκε εθνικό Ιστορικό Μνημείο από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας της Πολωνίας.
Η διακοπή της παραγωγής δεν σημαίνει ότι οι ανθρακωρύχοι δεν εργάζονται πλέον υπόγεια στο ορυχείο. Κάθε μέρα, αρκετές εκατοντάδες ειδικοί επιστήμονες φροντίζουν ώστε η Wieliczka να αποτελεί ένα ασφαλές μέρος για τις επόμενες γενιές. Οι ανθρακωρύχοι προστατεύουν τις ιστορικές περιοχές του ορυχείου, γεμίζουν τα κενά που σχηματίζονται από τη διάβρωση και διαχειρίζονται τις διαρροές γλυκού νερού. Νέα αξιοθέατα για τους τουρίστες προετοιμάζονται επίσης με τους ιστορικούς θαλάμους, διαδρόμους και φρεάτια να ανακαινίζονται συνεχώς.
Το αλατωρυχείο Wieliczka είναι ένα εξαιρετικό μέρος γεμάτο μυστικά και θρύλους το οποίο σας περιμένει να το ανακαλύψετε.
Μάρκος Μαυρίδης
