Chleb, który wydaje nam się odpowiednim dodatkiem do prawie wszystkich dań i który na stole greckim jest oczywistością ma bardzo ciekawą historię. W dzisiejszych czasach po chleb wybieramy się do piekarni, ewentualnie marketu. Ambitni pieką chleb samodzielnie. Warto jednak odnieść się do tradycji chleba w Attyce.
Kiedy patrzymy na dawną kulturę i tradycję warto wskazać, że wysiew odbywał się w październiku i listopadzie. Jednak przygotowania rozpoczynały się już wiosną, kiedy orka była zakończona. Przygotowywanie miejsc pod uprawę zbóż odbywało się z użyciem zwierząt pociągowych i były to zwykle muły. Dużą ciekawostką jest fakt, iż jednak w czasie II wojny światowej muły zostały wyeliminowane z tej pracy. Stało się tak dlatego, że były to zwierzęta, na które zamówienia złożyło wojsko. Dlatego też zastąpiono je takimi zwierzętami, które do dziś uznawane są za symbol Grecji. Chodzi oczywiście o osiołki. Zwierzęta ciągnęły drewniany pług. Natomiast z tyłu pług miał dwa drewniane uchwyty, które rolnik trzymał i pchał, dzięki czemu pług orał ziemię. Na zboczach gór, gdzie orka była trudniejsza, robił to pług, który miał rękojeść, która kiedyś była drewniana, a później stała się metalowa. Pług ten nazwano „kłodą”. Pług posiadał z przodu metalowy element, który właśnie przeznaczony był do kopania ziemi.
Kiedy ziemia była już gotowa pod uprawę i we wrześniu rolnicy oczyszczali pola z wszelkich cierni i traw można było rozpocząć siew. Początkowo przygotowali ziarno, którego mieli użyć, przesiewając je. Rolnicy rozpoczynając prace na polu dzielili je na obszary prostokątne i w tych miejscach wysiewali ziarno. Naturalnie siew odbywał się ręcznie i nie było tutaj żadnej specjalistycznej mechanizacji. Po zakończeniu pierwszej fazy siewu nastąpiło bronowanie. Pociągowe zwierzęta ciągnęły odpowiednio przygotowaną deskę lub też swoistego rodzaju metalową szynę. Wówczas nasiona były przykrywane przez ziemię. Warto wskazać, że zanim wdrożono tutaj zwierzęta pociągowe to wykorzystywano gęste gałęzie do tego typu działalności. Biorąc pod uwagę topografię terenu, bardzo często górzyste wsie, to obsiano pole nawet na zboczach. Dzięki temu gospodarowano każdy kawałek ziemi pod uprawę. Tam jedynie za pomocą kilofa zakrywano ziarno, nie było możliwości aby uczestniczyły w tym zwierzęta. Dla zainteresowanych warto wskazać, że kilof to narzędzie rolnicze z drewnianą rączką i metalową krawędzią. Jedna strona jest ostra, a druga wyglądała jak topór.
Żniwa odbywały się stopniowo, już w maju zbierano nieudane plony na siano dla zwierząt, ale w czerwcu zbierano już głównie pszenicę. Wielu krewnych lub sąsiadów spotykało się razem i wspólnie pracowało na uprawnym polu. Kiedy ukończyli pracę u jednego sąsiada, to odwiedzali następnego i to jemu pomagali. Taka praca integrowała społeczeństwo i to zdecydowanie usprawniało wszelkie prace. Działo się tak dlatego, że mechanizacja produkcji jeszcze nie miała miejsca i dlatego praca na roli była bardzo wymagająca.
Kobiety zbierały żniwa, a mężczyźni nieśli tobołki i robili stogi. Warto wskazać, że żniwa i koszenie także odbywały się ręcznie, z wykorzystaniem tradycyjnej kosy. Jedną ręką mężczyźni chwytali pszenicę, a drugą ręką, w której trzymali kosę, dokonywali obcięcia i odkładali plony obok. Kiedy zebrano trzy lub cztery takie obcięcia łączyli je w małe wiązki. Następnie te wiązki łączono w jeszcze większe. Kiedy zrobili cztery takie charakterystyczne „paczki”, ładowali je na zwierzęta i przenosili na klepisko. Wówczas kładziono wiązki w rzędzie, tworząc piramidę zwaną stogiem. Tak właśnie w ówczesnych czasach w rejonie Attyki zbierano pszenicę.
Omłot, jak też wszystkie inne prace rolnicze, wykonywano bardzo wcześnie, przed piątą rano. Najpierw rolnicy zabierali wspomniane wcześniej „paczki” ze stogów, odwiązali je i rozrzucili na klepisku. Dawniej po zakończeniu żniw i zwiezieniu zbóż do stodół dokonywano tylko częściowego omłotu w takiej ilości, aby tego żyta starczyło na chleb dla całej rodziny i na wykonanie siewu. Całkowite omłoty zbóż odbywały się dopiero późną jesienią po zakończeniu robót w polu i w czasie zimy.
Jaka jest dalsza historia chleba w regionie Attyki? Jak powstawały bochenki pachnącego chleba i jak było to kultywowane obecnie można dowiedzieć się odwiedzając wyjątkowe miejsce w Atenach. Odwiedzając Muzeum, które specjalizuje się właśnie w historii chleba dowiemy się jak było kultywowane jego przygotowywanie i jedzenie. Dowiemy się też jak do pracy w polu i na roli przygotowywała się starodawna grecka rodzina. Warto już tutaj wspomnieć, że w czasie prac rolniczych rodzina wstawała bardzo wcześnie, bo do pracy musiała zaczynać się o trzeciej lub piątej rano, konieczne było więc obfite śniadanie, składające się ze smażonych placków, śledzia, pieczywa, oliwek, sera i zdecydowanie wina. O dziesiątej rano, po kilku godzinach pracy i ogromnym zmęczeniu, robili sobie przerwę na śniadanie, które było zwykle proste i zwyczajne. Były to: oliwki, gotowane ziemniaki, pomidory, cebulę i chleb. Ówczesny odpowiednik dzisiejszego lunch miał miejsce od dwunastej do pierwszej po południu. Pracująca rodzina wraz z sąsiadami spożywała jedzenie, które ugotowano w domu w dużym kotle. Zwykle gotowali zupę fasolową oraz ziemniaki. Najpierw jedli mężczyźni, potem kobiety, a na końcu dzieci.
Teraz czas na przedstawienie troszkę charakterystyk wymiaru chleba w ówczesnych czasach. Należy zatem odnieść się do jego znaczenia w kulturze. W wielu religiach wschodnich, w starożytnym Egipcie, antycznej Grecji i Rzymie chleb był ważną ofiarą, składaną bóstwom, w szczególności bóstwom urodzaju i zmarłym przodkom. Chleby był stosowany w obrzędach rytualnych Starego i Nowego Testamentu. Jednak nie mówią co czasach starożytności, a czasach zdecydowanie bliższych naszej współczesności warto wskazać na kilka ciekawostek.
To co zdecydowanie może zaciekawić to fakt, że czwartek lub piątek przed ślubem był to dzień poświęcony w pewnym stopniu właśnie chlebowi weselnemu. Zgodnie z ówczesną tradycją Matka Pana Młodego lub Panny Młodej zapraszała swoich przyjaciół, około dziesięciu osób, dla których udział w tym procesie jest wielkim zaszczytem. Oczywiście Mama Pana lub Pani Młodej przygotowywała piękny i zdobiony chleb. Ówcześnie określano to jako swoistego rodzaju haft. W tym przepięknym wzorze zauważamy bardzo rozległą symbolikę. Jaka ona była? Nie będziemy tutaj zdradzać, dlatego kolejny raz rekomendujemy odwiedzenie wyjątkowego Muzeum. Naturalnie ważna społeczna funkcja chleba nie była ówcześnie odgrywana jedynie w obszarze zamążpójścia ale także w innych obszarach ludzkiego życia i funkcjonowania. Można tutaj przywołać także ważne dla Greków święta, a mianowicie okres Świąt Wielkanocnych.
Teraz w kilku słowach zaprezentujemy samo Muzeum. Europejskie Muzeum Chleba powstało w 2005 roku, aby z dumą zaprezentować publiczności wieloletni projekt kolekcjonerski.
Stary dwór został przekształcony w Muzeum Chleba, które prezentuje ponad 3000 ekspozycji „haftowanego” chleba z Grecji i 50 innych krajów. Celem Muzeum jest przede wszystkim przybliżenie odwiedzającym historii chleba, jego produkcji oraz tradycji z tym związanej. Innym istotnym celem tego miejsca jest zaprezentowanie szerokiego wachlarza wzorów haftu chlebowego, które zachowały się i były przekazywane z pokolenia na pokolenie na przestrzeni wieków. Eksponaty zaprezentowane w Muzeum zawiera największą kolekcję haftowanego i religijnego chleba w Europie. Oryginalność eksponatów można podziwiać w ich projektach, kształcie i wielkości. Bardzo istotną wystawą prezentowaną w Muzeum, jest wystawa zatytułowana: „Drogi chleba”. Jest to swoistego rodzaju wystawa ruchoma, która odbywa się w różnych częściach Grecji i za granicą. Jest nierozerwalnie związana ze środowiskiem i sztuką, a jej celem jest zwrócenie uwagi odbiorców na problematykę dziedzictwa kulturowego. Na tej wystawie prezentowane są tradycyjne chleby, prawdziwe dzieła sztuki oparte na zwyczajach (w cyklu życia i czasie) z Grecji i zagranicy.
Dla zainteresowanych wizytą w Muzeum wskazujemy link do strony, która zawiera adres oraz dane kontaktowe. Jest ona zaprojektowana zarówno w języku greckim jak i w języku angielskim. Informacji można szukać pod adresem: Ευρωπαϊκό Μουσείο Άρτου (mouseio-psomiou.com)
